Totalitair regime en weinig democratisch, maar van ‘Duitse verhevenheid’ is in China geen sprake: sporthistoricus beoordeelt vergelijking met nazi-Spelen

“Ik vind het volstrekt onverantwoord om de Spelen te geven aan een land dat de mensenrechten zo schaamteloos schendt als het Chinese regime”, zegt Van der Poel in de Zweedse krant ‘Sportbladet’. De Zweed trekt ook een vergelijking met de Zomerspelen van 1936 in Berlijn die de nazimachtspartij misbruikt heeft als propagandamachine voor het Duitse regime dat WOII zou ontketenen. “De Spelen zijn een fantastisch sportevent die de wereld verenigen en waar naties elkaar ontmoeten. Maar dat deed ook Hitler voordat hij Polen in 1939 binnenviel en dat deed Rusland (met Sochi 2014, red.) voordat het Oekraïne later dat zelfde jaar binnenviel”, aldus Van der Poel.

De olympische schaatskampioen op de 5.000m en 10.000m ontpopt zich zo tot meest kritische atleet in Peking  over de organisatie. De toewijzing was altijd omstreden, omdat China internationaal zwaar onder vuur ligt wegens de schending van mensenrechten. Organisaties als Amnesty International wijzen al jaren op de systematische onderdrukking van minderheden als de Oeigoeren en Turkse moslims in Xinjiang, die China strikt surveilleert en in heropvoedingskampen opsluit. China smoort ook elk dissident geluid in de kiem.

Of Van der Poel een punt heeft? Prof-emeritus en sporthistoricus Roland Renson, die vele werken over de Spelen publiceerde, nuanceert. “Er zijn parallellen waar je niet naast kunt zien. Het regime van China is ook totalitair. Democratie is er ongewenst. China wil met de Spelen pronken. Zulke landen mobiliseren zich makkelijk voor zo’n doel. Maar de context van de Spelen in Berlijn 1936 is helemaal anders. Toen ging het om een elitair fascistisch regime dat het idee van Herrenvolk, de Duitse verhevenheid, propageerde. Duitsland was zich toen militair aan het organiseren, maar zwakte dat naar de media af omdat het contraproductief zou zijn.”

De toewijzing in 1931 van de Spelen aan Berlijn gebeurde nog voor de machtsovername door Hitler en de nazi-partij in 1933. Maar voor de start van Spelen in 1936 voerden de nazi’s al rassenwetten in om Joden te discrimineren en weerden ze niet-Ariërs uit sportclubs. Dat ging compleet in tegen de olympische gedachte dat alle volkeren gelijk zijn. In Amerika en Frankrijk gingen stemmen op voor een boycot. Aan het hoofd van het IOC stond met Henry de Baillet-Latour een Belg. Hij bemiddelde. Nazi-Duitsland verzekerde dat Joodse atleten mochten deelnemen en van dezelfde trainingsfaciliteiten genieten op de Spelen. Antisemitische borden zouden tijdens de Spelen tijdelijk uit het straatbeeld verdwijnen. Duitsland riep met de half-Joodse Helene Mayer een schermster uit haar Amerikaanse verbanning terug in het Duitse olympische team: ze won zilver.

“Duitsland heeft haar beleid gecamoufleerd”, zegt Renson. “Die boycotstemmen waren nooit zo heel luid. Duitsland was toen al heel fel aan het verrechtsen, maar Polen nog niet binnengevallen. Het barstte pas na de Spelen helemaal los. Duitsland heeft in Berlijn 1936 wel zand in de ogen van de wereld gestrooid. De Spelen kregen zelfs lof voor hun perfecte organisatie. Het olympisch dorp en stadion was met Duitse Gründlichkeit voorbereid.”

De nazisymbolen met de hakenkruisvlag waren wel omnipresent in de sites. Duitsland wou zijn superioriteit tonen met zoveel mogelijk zeges en haalde ook het meeste medailles. Maar uitgerekend een zwarte Amerikaanse atleet, Jesse Owens, groeide voor de ogen van Hitler in het stadion uit tot de ster van de Spelen en de symbolische kampioen tegen de Duitse rassenideologie. Hij won vier gouden medailles op de 100m, 200m, in het verspringen en de estafette. Renson: “Het is een fantastisch verhaal dat Owens met de grote eer ging lopen, en hij zo de propaganda met de superioriteit van het Duitse ras ondermijnd heeft.”

Lees ook:

Straffen voor wie de strenge regels overtreedt, 20.000 bomen gerooid en lak aan mensenrechten: niets is wat het moet zijn tijdens Peking 2022 (+)

PORTRET. Hanne Desmet, van laatbloeier naar de eerste bronzen Belgische op de Winterspelen: “Op haar 15de zag je nog geen toptalent in haar” (+)