Spookachtige foto's vrijgegeven uit schip dat 165 jaar geleden zonk met tonnen goud aan boord: “De Mona Lisa van de diepten”

De SS Central America werd wereldberoemd omdat ‘het gouden schip’ zonk met een enorme lading van zo’n 14 tot 20 ton van het edel metaal aan boord. Het is een van de grootste gezonken goudschatten die ooit zijn ontdekt. Het verlies van al dat goud droeg bij tot de eerste wereldwijde economische crisis die in de Verenigde Staten begon en bekend staat als de ‘Paniek van 1857'. 

De stoomboot met een lengte van 85 meter was via Panama vanuit Californië op de terugweg naar New York, toen het op 9 september 1857 op zo’n 240 kilometer van de kust van de twee Carolina’s geteisterd werd door een orkaan van vermoedelijk categorie 2. Het schip zonk drie dagen later op 12 september naar de zeebodem op zo’n 2,2 kilometer diepte. 153 passagiers - voornamelijk vrouwen en kinderen - konden worden gered, 425 opvarenden, onder wie de kapitein, kwamen om. De overledenen waren in de eerste plaats mijnwerkers die zich na jaren zwoegen hadden kunnen verrijken tijdens de Californische goudkoorts. In september 1857 waren ze met hun zuurverdiende rijkdom op de terugreis naar New York. Sommigen hadden foto’s bij zich, die goed bewaard zijn gebleven, ook al lagen ze meer dan honderd jaar in het scheepswrak.

Het zijn onder meer foto’s op glasplaat die “de gezichten van mijnwerkers, handelaars en hun gezinnen, starend naar de levenden vanaf de zeebodem” tonen, zo verwoordt Brits maritiem archeoloog Sean Kingsley het in ‘The Guardian’. De Britse krant schrijft dat de portretten iets griezeligs hebben, maar tegelijkertijd prachtig zijn. “Er zijn twee schepen met iconische namen”, aldus Kingsley. “De Titanic is bekend als het ‘schip van dromen’, en dit als het ‘gouden schip’. Voor mij is dat goud een afleiding en zijn de glasplaten de echte topschatten van dit wrak. Daarvan liggen er nog tientallen, waarvan ik hoop dat ze op een dag ook gered worden.”

Bob Evans, de historicus die het originele veldonderzoek leidde, zegt dat “we niet weten wie die mensen op de foto’s zijn”. Volgens hem gaat het om het kostbaarste wat de passagiers bij zich hadden. “Vrienden staan erop, of familie, of misschien zijzelf.” Hij wijst naar de foto van een jonge vrouw. “Zij is de Mona Lisa van de diepten, deze mooie 18-jarige persoon, of hoe oud ze ook is, met haar ontblote schouders, juwelen en kant. Zij brengt iets over op een manier dat een munt dat niet kan.”

Het was Tommy Thompson die in 1988 tijdens een expeditie het wrak van de SS Central America vond, én ook goud. Omdat hij nooit wou zeggen waar hij met een deel van de buit gebleven was, zat hij zes jaar in de gevangenis. Zijn investeerders die miljoenen hadden gestoken in de expeditie zonder ooit iets van opbrengst te zien, sleepten hem voor de rechter.

Er volgden na 1988 nog verscheidene expedities en in 2014 sponsorden ook de oorspronkelijke investeerders een nieuwe expeditie naar het scheepswrak. Toen werden er meer goud, juwelen en ook foto’s gevonden. De gebruikte fotografische methode was indertijd - naast de beelden op glasplaat - daguerreotypie, naar de uitvinder ervan: Louis Daguerre. Daarbij wordt een verzilverde koperen plaat gebruikt en geen negatief, waardoor er maar één afdruk mogelijk is. Daguerreotypie geldt als de eerste vorm van commerciële fotografie.

Die eerste fotografiemethodes zorgden ervoor dat de beelden op de zeebodem intact bleven, omdat ze beschermd waren tegen het water door omhulsels uit verschillend materiaal, zoals hout bekleed met leer. Hoe beter de kwaliteit van die ‘beschermhoesjes’ en die van de foto’s zelf, hoe beter ze werden bewaard. Ook de koude temperaturen van de Atlantische Oceaan bleken gunstig voor het bewaren van de beelden.

De foto’s werden dus al in 2014 opgediept, maar door de juridische perikelen rond het goud liep het uitbrengen van de foto’s vertraging op. Evans spreekt van een “verbazingwekkend moment uit een tijdcapsule, die laat zien wat belangrijk was voor de mensen: hun geld en hun foto’s”.

Als historicus is Evans onder de indruk van zowat elk document uit vroegere tijden, maar voor hem is dit toch nog van een ander kaliber. “Het idee dat je mensen naar je camera’s kunt zien kijken in een robotonderzeeër, die meer dan een twee kilometer diep op de bodem van de oceaan ligt, en mensen uit de jaren 1850 voorstelt, is absoluut verbluffend,” zei hij.