Jupiter en Saturnus doen komende weken iets wat we al 800 jaar niet konden waarnemen

Dit jaar valt de winterzonnewende in ons noordelijk halfrond op 21 december, een dag die hier bij ons maar 7 uur, 56 minuten en 20 seconden zal duren. Vanaf dan beginnen de dagen weer te lengen. Maar op 21 december vindt er - toevallig ook op die dag - nog een ander astronomisch fenomeen plaats, eentje dat de mens voor het laatst bijna 800 jaar geleden, op 4 maart 1226, kon waarnemen. Jupiter en Saturnus staan dan vanuit ons perspectief op aarde zodanig op bijna dezelfde lijn dat ze een dubbelplaneet lijken. “Met het blote oog zien we dan eigenlijk maar één planeet. We hebben een verrekijker of een telescoop nodig om Jupiter en Saturnus dan nog van elkaar te kunnen onderscheiden, omdat ze zo dicht bij elkaar staan”, legt onze wetenschapsexpert Martijn Peters uit.

In de astronomie heet dit fenomeen ‘conjunctie’, wat samenvoeging betekent. “Jupiter en Saturnus zijn in werkelijkheid nog altijd miljoenen kilometers van elkaar gescheiden, maar vanuit onze waarnemingspositie lijkt het alsof ze samensmelten tot één planeet”, licht Martijn Peters toe. Een samenvallen van deze 2 planeten doet zich ongeveer om de twintig jaar voor en noemt men een ‘grote conjunctie’. “Saturnus doet bijna dertig jaar over zijn baan rond de zon, Jupiter bijna twaalf. Het ‘inhalen’ gebeurt dus ongeveer op 20 jaar”, aldus Peters.

Maar dit jaar is deze samenvoeging van beide planeten heel uitzonderlijk, om twee redenen. Ten eerste staan Jupiter en Saturnus vanuit ons perspectief op 21 december op amper 0,1 graden van elkaar, wat echt wel zeldzaam dicht is. Ten tweede zal de samenvoeging ook goed te zien zijn. We moeten al teruggaan tot 4 maart 1226 voor een gelijkaardige situatie. Op 16 juli 1623 stonden de planeten ook heel dicht bij elkaar, maar toen was de grote conjunctie niet zo goed waarneembaar. “Het gaat dit jaar zeker over een ‘once in a lifetime’-event, al krijgen jongere lezers wel opnieuw een kans in 2080, wanneer de conjunctie nog beter waarneembaar zal zijn omdat ze dan hoger plaatsvindt”, zegt Peters. Na 2080 is het alweer enkele generaties wachten tot 2417 voor een grote conjunctie waarbij Jupiter en Saturnus zich zo dicht bij elkaar bevinden.

Waar en wanneer moeten we kijken op 21 december? “Het beste moment is het eerste uur na zonsondergang”, weet Peters. In Brussel gaat de zon die dag onder om 16.39 uur. “We moeten wel hopen op een heldere hemel en de conjunctie vindt ook redelijk laag plaats, dus dicht boven de horizon. Dat betekent dat we een open plek moeten uitkiezen, zonder hoge gebouwen die het zicht belemmeren. Onze blik moet zich naar het zuidwesten richten.” 21 december is het hoogtepunt van de conjunctie, maar ze is waarneembaar tussen 17 en 25 december. De afstand tussen Jupiter en Saturnus vanuit ons perspectief varieert dan van nog geen volle maan (een halve graad) tot amper een vijfde van de diameter van de maan (0,1 graad) op 21 december.