Studie: “Leven van een honingbij is gehalveerd op amper 50 jaar tijd”

Bijen vervullen een sleutelrol in de natuur. Ze zijn de belangrijkste bestuivers van wilde planten en heel wat voedselgewassen. Zogenaamde honingbijen worden op grote schaal door imkers gehouden in kunstmatige bijenkorven - bijenkasten. Het zijn geen ‘wilde’ bijen, die niet door de mens verzorgd worden en die de laatste jaren zeer sterk achteruit gaan. Bijna één op de tien soorten wilde bijen wordt met uitsterven bedreigd. Maar ook met de honingbijen gaat het helemaal niet goed. De aantallen nemen af.

Meer nog, imkers van over de hele wereld - ook in ons land - rapporteren de laatste decennia over onverklaarbaar hoge sterftecijfers in hun bijenkolonies.

Sinds het begin van de 21ste eeuw wordt die onverklaarde bijensterfte gezien als een ernstige bedreiging voor de natuur en de mens, die zeer afhankelijk is van bijen. Zonder hen en andere bestuivers kunnen we de meeste gewassen waarvan we afhankelijk zijn voor voedsel gewoon niet telen. In een poging om te begrijpen wat er aan de hand is, focussen onderzoekers onder meer op de invloed van pesticiden, parasieten, ziektes, enzovoort.

Een nieuwe studie van entomologen van de Universiteit van Maryland, die gisteren werd gepubliceerd, biedt mee een verklaring. Uit het onderzoek blijkt opmerkelijk genoeg dat de levensverwachting van een individuele werkbij in een gecontroleerde laboratoriumomgeving in de VS in vergelijking met 1969 bijna gehalveerd is, van gemiddeld 34 dagen naar slechts 18 dagen.

Hoewel een laboratoriumomgeving heel anders is dan het leven in een kolonie, suggereren historische gegevens van in labo’s gehouden bijen wel een vergelijkbare levensduur als koloniebijen.

Met mathematische modellen tonen de onderzoekers aan dat een lagere levensverwachting van de werkbijen effectief tot een massale sterfte in de kolonie kan leiden. Hun resultaten komen ook overeen met de verminderde honingproductietrend en toenemend kolonieverlies waarmee Amerikaanse imkers de laatste decennia worden geconfronteerd.

De auteurs geloven dat moderne honingbijen mogelijk geconfronteerd worden met een hogere prevalentie van ziektes, zoals het misvormde vleugelvirus. Dat is een ziekte die sinds de ontdekking ervan 40 jaar geleden vaker voorkomt doordat zijn vector (de overdrager van de ziekte), de varroamijt, verder verspreid raakt. De varroamijt is een uitwendige spinachtige parasiet die voorkomt op verschillende insecten, maar die zich zowaar alleen kan voortplanten op het broed van honingbijen. Door de bijen te parasiteren en daarbij vetlichaam op te zuigen, geraken bijen verzwakt. En via ontstane wondjes kunnen ziektekiemen binnendringen.

Daar komt bij dat moderne bijen mogelijk extra verzwakt worden door nieuwe generaties pesticiden die 50 jaar geleden niet bestonden. Vaak is het stuifmeel dat bijen aan hun larven voeren, verontreinigd met pesticiden. Dit kan de situatie verergeren, omdat bijen die worden blootgesteld aan lage doses van een zeer giftige groep pesticiden, neonicotinoïden, een verminderde weerstand tegen ziektes hebben.

Een hieraan gekoppelde verklaring die de auteurs bieden - en de meest opvallende - is dat de genen van bijen mogelijk zijn veranderd. De levensduur van honingbijen is gekoppeld aan hun genen.

Het gaat dan om een soort van evolutie. Misschien zorgen bepaalde stressfactoren in de moderne wereld - zoals pesticiden en wijdverspreide ziektes - ervoor dat honingbijen tegenwoordig standaard minder lang overleven. Hun evolutie kan de voorkeur geven aan een levensstijl van ‘live fast, die young’. Wetenschappers zien dat ook gebeuren bij andere soorten. Kabeljauw bijvoorbeeld is sneller dan vroeger volwassen en ook kleiner volwassen, omdat de vissen door overbevissing zelden lang genoeg overleven om groot te worden.

“Voor onze studie isoleerden we bijen van een leven in de kolonie vlak voor ze volwassen waren", zegt hoofdauteur Anthony Nearman. “Dus wat dan ook juist hun levensduur vermindert, het gebeurt al voor dit punt. Dan sluipt het idee van een genetische component het verhaal binnen. En dan is er ook een mogelijke oplossing. Als we bepaalde genetische factoren kunnen isoleren, kunnen we misschien langer levende bijen kweken.”

De website ‘Science Alert’ stipt aan dat onderzoekers tijdens dit soort experimenten normaal werken met controlegroepen op hetzelfde moment en in identieke omstandigheden. De auteurs van deze studie vergelijken met historische data van controlegroepen uit studies die sinds 1969 met bijen werden uitgevoerd in de VS. De auteurs bevestigen dat dit een zwak punt is in hun onderzoek. Ze kunnen niet garanderen dat de condities in laboratoria exact hetzelfde zijn gebleven. Details die zijn veranderd over de afgelopen 50 jaar kunnen op zich ook de vermindering in levensduur verklaren.

Wel is het zo dat de normen voor het houden van honingbijen in een laboratorium alleen maar verbeterd zijn. “Toen ik de levensduur in de loop van de tijd in kaart bracht, realiseerde ik me dat er een enorm tijdseffect was”, aldus Nearman. “Gestandaardiseerde protocollen voor het kweken van honingbijen in laboratoria werden pas in de jaren 2000 echt geformaliseerd, dus je zou denken dat de levensduur langer of ongewijzigd zou zijn, omdat we hier beter in worden, toch? In plaats daarvan zagen we een verdubbeling van het sterftecijfer.”

En nu? De volgende stappen in het onderzoek zullen zijn om trends in de levensduur van honingbijen in de VS en in andere landen te vergelijken. Als er verschillen worden ontdekt, kunnen wetenschappers in een volgende stap mogelijke verklarende factoren, zoals genetica, de aanwezigheid van virussen in bijenbestanden en het lokaal gebruik van pesticiden, isoleren en vergelijken.

KIJK. Het VTM-programma ‘Make Belgium Great Again’ legde een tijd geleden de vinger op de wonde. Geen bijen meer? Dan ziet de supermarkt van de toekomst er zo uit