Onderzoekers waarschuwen: “Bosbranden in Amazonegebied verspreiden ziekten”

Bij die ziekten zijn gele koorts, knokkelkoorts (dengue), zika en chikungunya, maar ook minder bekende, zoals de oropouche- en mayaro- koorts, zeggen experts in het tijdschrift Travel Medicine and Infectious Diseases. De bosbranden jagen insecten op die infecties verspreiden. Grote, voortschrijdende en persistente bosbranden kunnen de geografische spreiding van deze ziektedragers veranderen.

Het artikel, van specialisten in tropische ziekten van verschillende onderzoekscentra in Latijns-Amerika en de Verenigde Staten, is het resultaat van een bijeenkomst in het Colombiaanse Pereira. Daar bespraken ze de milieusituatie in Brazilië, en de mogelijke gevolgen van de Amazonebranden op de verspreiding van ziekten die overdraagbaar zijn door vectoren en andere dieren.

Sinds januari zijn duizenden hectaren van het Amazonewoud, vooral in Brazilië en Bolivia, in vlammen opgegaan. De branden zijn veroorzaakt door illegale ontbossing met de bedoeling landbouwgrond te creëren. Door de branden komen mensen vaker in contact met insecten en andere dieren die ziekten dragen. De ziektedragers leven normaal gezien geïsoleerd in het wild, maar worden nu gedwongen te migreren naar plaatsen ver van de vlammen.

De wetenschappers komen tot die conclusie door epidemiologische gegevens te kruisen met satellietbeelden van de zwaarst getroffen gebieden.

“Wij denken dat vooral ziekten die door vectoren worden overgedragen en zoönosen – ziekten die worden overgedragen door dieren zoals ratten, honden en gordeldieren – opnieuw kunnen opduiken of voor het eerst kunnen verschijnen in gebieden in de buurt van branden”, zegt Alfonso Javier Rodríguez Morales, expert tropische ziekten en professor aan de faculteit Gezondheidswetenschappen van de Technologische Universiteit van Pereira (Colombia).

“Andere ziekten die worden overgedragen door insecten, zoals de ziekte van Chagas en malaria, kunnen zich eveneens verspreiden.”

“De Braziliaanse deelstaten Maranhão, Piauí, Tocantins, Mato Grosso, Goiás, Acre, Rondônia en Amazonas kunnen ernstig getroffen worden door het opduiken of terugkeren van zoönosen en vectorziekten”, zegt Rodríguez Morales. “Zelfs de grensgebieden, zoals die met Bolivia en Paraguay, kunnen worden getroffen.”

Eerder zijn al epidemieën ontstaan als gevolg van veranderingen in het landschap. Dat was het geval met de uitbraak van gele koorts in 2016 in Brazilië. Die werd verspreid door de wilde muggen Haemagogus leucocelaenus en Haemagogus janthinomys. Door aanpassingen aan bossen in voorstedelijke gebieden ontstond voldoende interactie tussen mens en mug om een dergelijke epidemie mogelijk te maken, stelt de studie.

“De gezondheidszorg moet rekening houden met deze risico’s in de getroffen gebieden en het toezicht op deze ziekten vergroten”, zegt Rodríguez Morales. “Ze moet ook meer inzetten op preventie en voorlichting over dit soort gevolgen. Zo kan ze de impact van de bosbranden op het mogelijke opduiken of terugkeren van zoönosen en vectorziekten verminderen of verzachten.”

In een eerder onderzoek ontdekte arts Pedro Vasconcelos, onderzoeker bij het Evandro Chagas-instituut in Belém (Brazilië), dat elke ingreep in de natuur – bijvoorbeeld mijnbouw, de bouw van stuwdammen en andere activiteiten die ecosystemen wijzigen – twee verschillende richtingen uit kan. Als de verandering positief is voor de overleving van het virus, verspreidt het zich en kan het mensen infecteren. Maar als het al aan infecteren was, kan het beperkte of explosieve epidemieën veroorzaken, afhankelijk van de verspreiding en de hoeveelheid van de vectoren.

Vasconcelos heeft jarenlang de mogelijke effecten van veranderingen in landgebruik in de Amazonebossen op het opduiken van arbovirussen onderzocht.

Voor de biologe Margareth de Lara Capurro-Guimarães van de afdeling Parasitologie van de Universiteit van São Paulo is het nog steeds moeilijk om te weten wat de gevolgen van verbrandings- en ontbossingspraktijken zullen zijn voor sommige ziekten in de regio. “De dynamiek is niet lineair. Er kunnen parallel aan deze activiteiten andere, nog onbekende factoren aan het werk zijn die de incidentie van deze ziekten verhogen.”

Als voorbeeld haalt ze de wilde muggen aan. “We weten niet wat er met deze insecten gebeurt na dit soort verstoring van hun oorspronkelijke omgeving.” Volgens haar zijn meer studies nodig om een dieper inzicht te krijgen in de epidemiologische gevolgen van verbranding en ontbossing in het Amazonegebied.