De magnetische noordpool schuift al langer op van Canada richting Siberië en vorig jaar is hij de datumgrens overgestoken naar de oostelijke hemisfeer. De precieze beweging is niet voorspelbaar en fascineert wetenschappers al sinds de pool voor het eerst gelokaliseerd werd onder Canada, in 1831. In het midden van de jaren 90 van vorige eeuw begon hij opeens sneller te gaan en ging hij van 15 kilometer per jaar naar 55. Tegen 2001 zat hij al daardoor al onder de Noordelijke IJszee.

Normaal gezien zou het ‘World Magnetic Model’ – dat een beschrijving geeft van het magnetisch veld van de aarde en waarop alle moderne navigatietoestellen gebaseerd zijn – in 2020 een update krijgen, vijf jaar na de vorige. Maar het magnetisch veld verandert zó snel dat er een tussentijdse update moet worden gemaakt. Die stond oorspronkelijk gepland voor 15 januari, maar werd door de shutdown in de Verenigde Staten intussen uitgesteld naar 30 januari.


De vorige update in 2015 was onder een slecht gesternte begonnen. Want een jaar later vond een geomagnetische schok plaats diep onder Zuid-Amerika, waardoor het magnetisch veld al meteen aanzienlijk verschoof. Dat werd nog versterkt door de steeds snellere verschuiving van de magnetische noordpool. Begin vorig jaar kwam het ‘World Magnetic Model’ daardoor in de problemen. Het was zo onnauwkeurig geworden dat er een dringende update nodig was. (lees hieronder verder)

Intussen proberen wetenschappers te achterhalen waarom het magnetisch veld zo drastisch verandert en er zijn verscheidene mogelijke verklaringen. Geomagnetische schokken zoals in 2016 kunnen bijvoorbeeld het gevolg zijn van hydromagnetische golven vanuit het binnenste van onze aarde. En het snel verschuiven van de magnetische noordpool kan gelinkt worden aan een snelle uitbarsting van vloeibaar metaal onder Canada. Die uitbarsting loopt uit en verzwakt het magnetische veld onder Canada, waardoor de pool opschuift naar Siberië.

Sommige wetenschappers zien er echter een voorbode in van het omkeren van de magnetische polen van de aarde. Daardoor zou de magnetische noordpool de magnetische zuidpool worden en omgekeerd. Dat kan verregaande gevolgen hebben, onder meer voor het stroomnet en voor onze communicatiesystemen. Het zou ook het leven aan de aardoppervlakte blootstellen aan hogere dosissen straling van de zon en de ruimte doordat ons magnetisch veld erdoor verzwakt.

Dat omkeren is iets dat normaal gezien om de 200.000 tot 300.000 jaar gebeurt. De recentste ommekeer dateert echter al van 780.000 jaar geleden, waardoor sommige wetenschappers denken dat het niet lang meer zal duren eer er een nieuwe aankomt. 

Hoe snel de ommekeer exact gaat? De wetenschap krijgt het voorlopig niet preciezer dan “in een paar duizend jaar”, maar de gevolgen zijn wel de hele tijd te voelen. “Er wordt algemeen aanvaard dat tijdens de ommekeer het magnetische veld verzwakt tot 10 procent van zijn volledige potentieel", aldus Brad Clement van de Florida International University. “Als het verzwakt is, draaien de polen ongeveer 180 graden, waarna het magnetische veld weer sterker wordt in de omgekeerde richting. En dat kan dus duizenden jaren duren.”