Bergen als bunkers in de Dolomieten

Als een gems loopt hij, moeiteloos balancerend van steen naar steen, en zoekt hij met gebogen hoofd de bodem af naar herinneringen uit zijn kindertijd. Daniel Rogger loopt met mij door een loopgraaf uit de Eerste Wereldoorlog op meer dan 2.500 meter hoogte. "Kijk, hier ligt weer een stuk schrapnel. Daar speelden mijn zus en ik mee toen we de zomer in de berghut doorbrachten."

We wandelen op een schuin rotsplateau achter de Buellelejochhütte, op slechts enkele uren stappen van het toeristenplaatsje Sexten vlak bij de Oostenrijkse grens. Daniels ouders pachten al 35 jaar de gezellige hut uit. Hij en zus Steffi zijn er opgegroeid. Ik ben te gast in de speeltuin van hun jeugd.

Verderop, midden in een ruïne van lage stenen muurtjes, vinden we een puinhoop van staaldraad en geroeste conservenblikken, platgedrukt door 99 winters sneeuw. "Dit was de keukenbarak van het regiment Italiaanse Alpini dat hier zomer en winter gestationeerd was", aldus Daniel Rogger.

Nog verder, achter een rotswand en uit het zicht van de vijand, staan de resten van een officiersbarak. "Deze stelling was voor de Italianen van groot belang. Van hieruit hadden ze een overzicht op de hele frontlinie in dit deel van de Dolomieten, vanaf de Drei Zinnen tot aan de berg Rotwand boven ons dorp. Overal hadden ze de hoogste posities ingenomen. De Oostenrijkers hadden hier eigenlijk geen kans."

Klimmen met kanonnen
Vanaf mei 1915 woedde in de Dolomieten de Grande Guerra, zoals de Eerste Wereldoorlog hier genoemd wordt. Het Oostenrijks-Hongaarse Rijk brokkelde af. Er broeide onrust en volkeren wilden het juk van Wenen afwerpen. Nadat Servië in 1914 een oorlog had uitgelokt en Oostenrijkers - inclusief de Tiroolse volkslegers - naar het Oostfront waren gestuurd, greep de jonge Italiaanse natie haar kans en verklaarde zij op 23 mei 1915 Oostenrijk de oorlog. In allerijl werden Tiroolse mannen gemobiliseerd om de grens te bewaken. Zij namen, gezien hun geringe aantallen, de makkelijkst te verdedigen posities in, boven op de bergkammen. Zo ontstond een Tirools front van 600 kilometer lang.

Drie jaar lang werd hier een stellingenoorlog gevoerd. Beide zijden groeven zich letterlijk in. De ruige kalkstenen massieven van de Dolomieten lieten zich makkelijk uithollen, waardoor bunkers ontstonden van waaruit honderden soldaten elkaar door gaten in de rots konden bespieden en beschieten.

De omstandigheden waren erbarmelijk. Aanvankelijk kwamen er dragers aan te pas om het oorlogsmaterieel naar boven te sjouwen, vaak zwaar wapentuig dat niet gemaakt was voor dit type terrein. Toen kwam de winter van 1916, een van de sneeuwrijkste ooit. Die bracht de bevoorrading van de troepen met ezels en honden als lastdieren in het gedrang en noopte tot creatieve oplossingen. Vanaf 1916 werden aan beide zijden materiaalliften gebouwd waarmee geschut en proviand naar de bergtoppen getakeld werden. Zo deed de kabelbaan zijn intrede in de Dolomieten.

'IJzeren weg'
Samen met Daniel verken ik de smalle, donkere tunnels in de buik van de naamloze rotspiek hoog boven Sexten. Wij zijn vanuit de Buellelejochhütte hier naartoe gekomen over de Alpinisteig, een spectaculaire, door de Italiaanse troepen in de rotswand uitgehouwen via ferrata ('ijzeren weg'). Op de lastigste passages konden we ons met een speciale uitrusting vastklinken aan de staalkabels die overal bevestigd zijn, een luxe die de Alpini niet hadden. In de Dolomieten vielen de meeste slachtoffers immers niet door beschietingen maar door steen- en sneeuwlawines, die soms opzettelijk door de tegenstander werden veroorzaakt.

Voorovergebukt, en blij dat ik een helm op heb, loop ik over gladde treden in het pikdonker omhoog. In het schijnsel van mijn hoofdlamp verschijnen houten stutbalken, ladders, bankjes en halfvergane stapelbedden. Op beschimmelde tafels vinden we spullen als ontstekingsdraad, spades, conservenblikken, zelfs scherven van porseleinen kopjes.

Vanuit een bunkergat kijk ik naar buiten tegen enkele rotsgaten in de Rotwand aan: die berg, op amper tweehonderd meter afstand, behoorde de Alpini. Ik kan me niet voorstellen dat militaire acties er hier echt toe hebben gedaan. "Af en toe gooide men granaten in elkaars richting of schoot men enkele rondes met de mitrailleur, maar veel meer gebeurde er niet", beaamt Daniel.

In de tweede helft van 1918 behaalde Italië enkele belangrijke successen op andere plekken langs het front. De Oostenrijkse troepen waren uitgeput en op 4 november kwam het tot een wapenstilstand. Het Oostenrijk-Hongaarse Rijk stortte ineen; de winnende machten eisten vergelding. Met het verdrag van Saint-Germain in 1919 kreeg Italië in 1919 uiteindelijk het stuk Tirol tot aan de waterscheiding tussen Po en Donau in handen, dus ook de Dolomieten. De strijd van de Tirolers was vergeefs geweest.

Magisch moment
Het is fris als ik vlak voor zonsopgang op de richel achter het berghutje van Daniels ouders sta. Ik wacht op dat magische moment van de dag dat ik voor geen geld wil missen, elke keer als ik in de Dolomieten ben. Het warme licht van de opkomende zon lijkt de Dolomietentoppen heel even in vuur en vlam te zetten. Enrosadira, het Zuid-Tiroolse Alpengloeien. Ik probeer mij het gebulder van de kanonnen van honderd jaar geleden in te denken, maar dat lukt niet. Ik hoor alleen de wind.

Herleef de Grande Guerra
Beste periode: De Dolomieten zijn onderdeel van de Alpen en er heerst een bergklimaat. Wandelen kan er van midden juni tot midden of soms eind oktober (de berghutten sluiten al eind september). Eind juli tot 15 augustus is druk omdat veel Italianen er dan op vakantie zijn.

Te bezoeken vanuit sexten
Indimenticata/Unvergessen: is een klein oorlogsmuseum van stichting Bellum Aquilarum in het oude schoolgebouw van het dorp. Open: juni-september.

Het openluchtmuseum Anderter Alpe is open van juni tot september. Makkelijk te bereiken loopgraven, te voet vanaf het bergstation van de Rotwand-kabelbaan vanuit Sexten (gehucht Moos).

De bunker in de rots boven de Elferscharte is alleen op vaste dagen met een gids toegankelijk. Zie Bellum Aquilarum (onder 'Museum') voor kalender en reservering. Let wel: pittige bergwandeling (1.200 meter stijgen en dalen). Goede conditie is vereist.

Wie de Elferscharte via de spectaculaire Alpinisteig wil aandoen, heeft een klettersteiguitrusting nodig (ter plaatse te huur). Bij onervarenheid is begeleiding door een lokale berggids zeer aan te raden. Vooral bij resten sneeuw kan deze route heikel zijn. Informeer vooraf bij het toeristen- of berggidsenbureau in Sexten.

De Buellelejochhütte van de familie Rogger is in minder dan 4 uur wandelen makkelijk te bereiken vanuit Moos bij Sexten. Er overnachten is een belevenis. Reserveren noodzakelijk: Rogger.

Tirolerfront: langs het 600 km lange Tiroler front zijn tientallen ruïnes, monumenten en begraafplaatsen te bezichtigen. Op de kaart 1915/1918 - Carta del Fronte italo-austriaco (Persicole Ed., ISBN 9788887207675) zijn alle bezienswaardigheden en plaatsen aangegeven. Ze is in winkels in de streek te koop of via Italiaanse webwinkels (Amazon).

Overnachten: de toeristische voorzieningen in de Dolomieten zijn uitstekend en accommodatie is er voor elk budget, van vijfsterrenhotels tot appartementen. Op de websites van de plaatselijke bureaus voor toerisme kan online gereserveerd worden. Omgeving Sexten: Hochpustertal. Via Roterhahn kun je een vakantieappartement huren op de boerderij.

Eten & drinken: Zuid-Tirol is een paradijs voor fijnproevers. De fusie van de stevige Tiroolse keuken met de mediterrane verfijning van verse groenten en kruiden heeft een uitzonderlijke scala aan gerechten voortgebracht. Niet voor niets hebben restaurants in de provincie niet minder dan 23 Michelinsterren verzameld.