“Deal”, tweette Europees Raadsvoorzitter Charles Michel dinsdagochtend rond half zes. Daarmee kwam een einde aan vier dagen en vier nachten onderhandelen over de meerjarenbegroting tot 2027 - goed voor een budget van 1.074 miljard euro - en een relancefonds van 750 miljard euro, dat de zwaar getroffen Europese economieën over de coronacrisis heen moet helpen. 

 De Europese leiders klopten uiteindelijk af op een evenwicht van 390 miljard euro aan subsidies, tegenover 360 miljard euro aan leningen. Aan het totaalbedrag van 750 miljard euro raakte de Raadsvoorzitter niet.

De Raad krijgt ook niet de absolute controle over de hervormingsplannen van de lidstaten, al is er wel een soort noodprocedure voorzien: de lidstaten zullen hun relanceplannen moeten voorleggen aan de Europese Commissie, waarna die beslist of de plannen wel voldoen aan de Europese doelstellingen, zoals de klimaatneutraliteit tegen 2050.

Maar als een of meerdere andere EU-landen het niet eens zijn met een positieve evaluatie van de Commissie, dan kunnen ze de voorzitter van de Europese Raad vragen om het item op de agenda van de volgende Europese Raad te zetten, waarna die de beslissing naar zich toetrekt. Dat proces moet binnen de drie maanden zijn afgerond.

Dat de top zo lang aansleepte, had veel met dat herstelfonds te maken. De ‘zuinige landen’ Nederland, Zweden, Denemarken en Oostenrijk, aangevoerd door de Nederlandse premier Mark Rutte en in grote mate gesteund door Finland, stonden op de rem. Voor hen moest het fonds kleiner, en moest ook de verdeling tussen subsidies en leningen - die dus terugbetaald moeten worden - anders. De Europese Commissie en later ook Charles Michel hernamen het Frans-Duitse voorstel van 500 miljard euro aan subsidies en 250 miljard euro aan leningen, maar dat kon voor de ‘frugals’ dus niet door de beugel. Zuidelijke lidstaten als Spanje, Italië en Griekenland huiverden dan weer bij het idee dat de Europese Raad een veto zou krijgen in hun hervormingsplannen, ook een eis van de zuinigen.

“Het waren moeilijke onderhandelingen, maar de marathon is in een succes geëindigd voor alle 27 lidstaten en vooral voor de inwoners van de Europese Unie”, zei de zichtbaar tevreden Raadsvoorzitter Michel dinsdagochtend tijdens een persconferentie. “Dit is een sterke deal en vooral de juiste deal voor Europa op dit moment. We hebben getoond dat we geloven in onze gezamenlijke toekomst, dat Europa actie onderneemt. Ik geloof dat dit akkoord gezien zal worden als een cruciaal moment in de Europese geschiedenis.”

Ursula von der Leyen, de voorzitster van de Europese Commissie, feliciteerde Michel voor het harde werk van de afgelopen dagen. “Het succes van de Europese Raad is ook zijn succes”, zei ze. Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel kreeg een bedankje: Merkel trad de afgelopen dagen meermaals op als bruggenbouwer. 

“Dit akkoord loont absoluut de moeite. Twee maanden nadat het voorstel van een relancefonds is gedaan, staat het er nu. Dat is een absoluut record in de Europese geschiedenis voor de creatie van een nieuw begrotingsinstrument”, zei ze. “Europa heeft de moed en de fantasie getoond om groot te denken. Dit is een historisch moment voor Europa.”

Toch constateert von der Leyen dat er ook nog het nodige is gesneuveld: onder meer gezondheidszorg en migratie komen er bekaaid af. Het zijn voor de Europese Commissie belangrijke onderwerpen, die het met soms vele miljoenen minder moeten doen dan zij had voorgesteld. Toch is het akkoord een grote stap naar herstel van de coronacrisis, meent Von der Leyen.

 Om Nederland en de andere nettobetalers over de brug te krijgen, moest Michel hier en daar diep in de buidel tasten. Zo krijgen Denemarken, Oostenrijk, Zweden en vooral Nederland een grotere korting op hun jaarlijkse bijdrage aan het Europese budget. Daarnaast mogen de lidstaten vanaf 2021 25 procent van de geïnde douanerechten houden, terwijl de Commissie in 2018 nog had voorgesteld dat percentage terug te brengen tot 10 procent. Dat is niet alleen voor Nederland belangrijk, met de haven van Rotterdam, maar ook voor de Antwerpse haven en ons land.

 De Nederlandse premier Mark Rutte heeft het na afloop over een “omvangrijk, goed pakket waarin de Nederlandse belangen geborgd zijn en waarvan Europa sterker wordt”. Rutte werd gezien als de leider van het groepje ‘zuinige landen’ die op de rem stonden. 

Angela Merkel zegt dan weer “heel opgelucht” te zijn dat dat de Europa lidstaten getoond hebben dat ze “nog kunnen samenwerken”. “In februari slaagden we er niet in, maar nu wel”, aldus de Duitse bondskanselier op een persconferentie. “Dit is een goed signaal” en “een antwoord op de grootste crisis sinds de creatie van de EU”.

“Het is een historische omslag in ons Europa en in onze eurozone”, vindt Frans president Emmanuel Macron dan weer. “Er is een grote stap gezet”, zegt hij. “Op twee maanden tijd zijn we erin geslaagd om een consensus te bereiken.”

De Italiaanse premier Giuseppe Conte heeft het over een ambitieus en duurzaam herstelfonds. “Wij zijn tevreden”, zegt hij. “Het is een historisch moment voor Europa en een historisch moment voor Italië.” Volgens hem is 28 procent van de hulp - ofwel 209 miljard euro - van het noodfonds voor zijn zwaar door de coronacrisis getroffen land bestemd.

Ook Belgisch premier Sophie Wilmès is tevreden met het akkoord. “We konden deze ochtend bij een glaasje fruitsap en een tasje koffie het akkoord, de Belgische nationale feestdag en de verjaardag van de Zweedse premier vieren”, grapte ze na afloop van de nachtelijke marathonvergadering.

De onderhandelingen hebben lang aangesleept, maar het akkoord “is op het niveau van de Europese uitdagingen waaraan we het hoofd zullen moeten bieden”, maakt Wilmès zich sterk. “Er was een duidelijke wilskracht om te werken aan een evenwicht tussen solidariteit en verantwoordelijkheid.”

Er is ook goed naar de Belgische bezorgdheden geluisterd, vindt de premier. Zo komt er een brexitfonds van 5 miljard dat de zwaarst getroffen lidstaten en sectoren zal ondersteunen, ontvangt België uiteindelijk nog een compensatie van 200 miljoen euro voor de transitieregio’s, bovenop de 2,4 miljard uit het cohesiefonds, en mag ons land 25 procent van de geïnde douanerechten behouden. Een serieuze verbetering in vergelijking met het voorstel van 10 procent, dat de Europese Commissie in 2018 nog deed.

België incasseert wel verliezen op het Gemeenschappelijk Landbouwfonds, waar serieus de schaar in is gezet. Ons land kon wel nog 100 miljoen euro extra uit de brand slepen in vergelijking met het voorstel van vrijdag. Tot slot zal België ook meebetalen aan de extra kortingen die grote nettobetalers als Nederland, Denemarken en Zweden krijgen op hun jaarlijkse bijdrage aan het Europees budget, al is nog niet duidelijk hoeveel dat precies zal kosten.

Een “opdoffer voor onze boeren”, zo reageerde de Boerenbond. De beroepsorganisatie voor land- en tuinbouwers klaagt aan dat flink wordt gesnoeid in het budget voor landbouw, hoewel de sector in het kader van de Green Deal tegen ambitieuzere doelstellingen aankijkt. “Dat terwijl ook de impact van de coronacrisis zich hard laat voelen.”

“De korting is aanzienlijk en bedraagt maar liefst 40 miljard euro (-10 procent) ten opzichte van de huidige financiering van het GLB (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, red.), zelfs met de middelen vanuit het herstelfonds erbij gerekend”, klaagt de Boerenbond. “Middelen die broodnodig zijn voor een performante, betaalbare en steeds duurzamere voedselvoorziening in de EU.”

De Boerenbond vindt de daling “verwonderlijk”, terwijl de Europese Unie wel ambitieuzere milieudoelstelling oplegt in het kader van de Europese Green Deal en de landbouw de coronacrisis nog te boven moet komen. “Hoe kan onze sector uit het dal van deze pandemie klimmen, verder verduurzamen en tegelijk verwacht worden de veiligste producten van de hoogste kwaliteit te produceren in een open wereldmarkt, als de EU nalaat de markt gepast te corrigeren of voldoende sterk ondersteunend beleid te voeren?”, vraagt voorzitter Sonja De Becker zich af.

De Becker vraagt om de situatie “recht te trekken in de verdere uitrol van de maatregelen”. Zo wil ze onder andere dat de toegang voor boeren en tuinders tot de financiële instrumenten van het coronahestelfonds vergemakkelijkt wordt, dat er landbouwgerichte investeringen komen in onderzoek en ontwikkeling, en dat de impact van de brexit ook voor de land- en tuinbouwsector wordt opgevangen met het nieuwe brexitfonds.

Volgens de klimaatjongeren van Youth For Climate hebben de Europese leiders “de klimaatcrisis volledig genegeerd”. “Op de bijeenkomst van de Europese Raad in Brussel toonden de Europese leiders dat ze de klimaatcrisis niet als een crisis beschouwen. In plaats daarvan focusten ze hun aandacht op het economische herstelpakket en de meerjarenbegroting”, luidt het. “Dit is natuurlijk wat we verwacht hadden, maar het is onvergeeflijk om de klimaatcrisis in deze onderhandelingen te negeren.”

In de aanloop naar de top hadden vier klimaatjongeren - de Zweedse Greta Thunberg, de Duitse Luisa Neubauer en de Belgen Anuna de Wever en Adélaïde Charlier - de Europese leiders afgelopen donderdag in een open brief nog opgeroepen om de klimaatverandering dringend als een crisis te behandelen en om onmiddellijk maatregelen te nemen om een klimaatramp te voorkomen. Het gaat onder meer om het stopzetten van investeringen en subsidies in fossiele brandstoffen, en het opstellen van jaarlijkse en bindende CO2-doelstellingen op basis van wetenschappelijke informatie. Ook vragen ze om “ecocide” - het op massale schaal vernielen of beschadigen van ecosystemen - te beschouwen als een internationale misdaad.

De open brief van de activisten werd ondertussen al door meer dan 78.000 mensen ondertekend, onder wie ook minstens 300 wetenschappers en heel wat beroemdheden.

Ondernemersorganisatie Voka reageert wél positief op het akkoord. “Met dit akkoord kan de EU een ambitieus relanceplan uitvoeren, waardoor een snel herstel van de Europese economie verzekerd wordt”, zegt gedelegeerd bestuurder Hans Maertens. “Voor een open economie als de Vlaamse, waar drie op de tien jobs afhangen van de export, is dat cruciaal.”

Ook het brexitfonds van 5 miljard voor de meest getroffen landen, stelt Voka tevreden. “Hieruit zal België middelen kunnen verkrijgen om de impact van de brexit op te vangen. Bovendien mogen lidstaten 25 procent van de geïnde douaneheffingen behouden waar dit in het initiële voorstel 10 procent was.”

Het enige minpunt is volgens Voka dat er gesnoeid wordt in subsidies voor digitale en ecologische transformaties. “Terwijl dat net de prioriteit is voor de toekomstige Europese economie en samenleving”, luidt het.

Reconstructie: het overleg van Mark Rutte met de EU gaat van korzelig naar kribbig (+)

Charles Michel over Europees herstelplan: “Laatste loodjes wegen het zwaarst, maar akkoord is mogelijk”