Dr. Jos Claes is Vlaamse chirurg op Mercy Ships: “Op het schip kun je mensen een nieuw leven geven”

Elk jaar meert de Africa Mercy – het ziekenhuisschip van de internationale organisatie Mercy Ships – voor tien maanden aan in telkens een ander land voor de West-Afrikaanse kust. Aan boord werken 450 vrijwilligers die professionele medische hulp verlenen. Het gaat dan heel specifiek om zware chirurgische ingrepen: levensbedreigende aangezichts- of halstumoren, fisteloperaties of corrigerende ingrepen als gevolg van een gespleten lip en/of een open gehemelte en noma, een soort gangreen die de mondholte aanvreet en zich verspreidt over het aangezicht. “Een van de vrouwen die op het operatiekwartier binnenkwam, had bijvoorbeeld een gigantische halsmassa”, vertelt dr. Claes, die als neus-, keel- en oorchirurg (NKO) verbonden is aan het Universitair Ziekenhuis van Antwerpen en het Sint-Maarten ziekenhuis in Mechelen. “Er is bij zulke patiënten niet alleen het puur medische probleem waarbij bijvoorbeeld ademen moeilijker en moeilijker wordt als de tumoren te groot worden, maar ook een psychisch en sociaal lijden. Die vrouw was bijvoorbeeld door haar familie en zelfs door haar echtgenoot verlaten.”

Was Mercy Ships je eerste missie als arts?
“Nee, ik deed eerder al vrijwilligerswerk voor andere organisaties in Congo, Tanzania en andere Afrikaanse landen. Stuk voor stuk fantastische ervaringen, maar telkens was er toch ook die frustratie omdat onze inspanningen maar een héél klein druppeltje op een hete plaat waren. Als NKO-chirurg heb ik specifieke apparatuur nodig die er in de kleine ziekenhuizen meestal niet is en daarnaast is er ook geen deskundig personeel om te assisteren. Bij Mercy Ships is dat helemaal anders: je komt als chirurg in een operatiekwartier terecht dat even professioneel en modern uitgerust is als de universitaire ziekenhuizen in België én je wordt omringd door een professioneel, hoogopgeleid team van verpleegkundigen, anesthesisten en gezondheidswerkers uit Amerika, Australië, Canada, Europa... Kortom: op de korte tijd dat je er bent, draai je mee in een goed geoliede machine en kun je dus écht professionele hulp bieden aan de patiënten. Op die manier kun je je echt voor de volle 100% focussen op de ingrepen. Bovendien betrekt Mercy Ships ook lokale gezondheidswerkers bij de dagelijkse werking. Ze krijgen trainingen en opleidingen aan boord en gaan daarna aan de slag in lokale ziekenhuizen die de organisatie mee helpt opbouwen of renoveren. Op die manier kunnen we de gezondheidszorg in het land naar een hoger niveau tillen.”

Je werkte niet alleen volledig gratis, als vrijwilliger betaalde je ook nog eens zelf voor je vliegtuigtickets en verblijf aan boord?
“Veel van de vrijwilligers die voor langere tijd aan boord gaan en dus geen inkomen ontvangen, proberen via sponsors aan de nodige financiële middelen te komen, maar ik heb alles uit eigen zak betaald, dat klopt. Mercy Ships is voor zijn werking volledig afhankelijk van giften en wil dat die integraal naar de behandeling van de patiënten gaat. Voor veel Afrikanen maakt het feit dat die operaties volledig kosteloos zijn trouwens het verschil tussen leven en dood, want ze hebben niet de nodige financiële middelen voor verzorging.”

Werk je als vrijwillig chirurg dan vanuit een soort idealisme?
“Goh, ben ik een idealist? Weet je, ik heb geneeskunde gestudeerd met aansluitend een specialisatie in NKO. Ik ben daarna altijd in het Universitair Ziekenhuis van Antwerpen blijven werken, wat betekent dat je ook met de wat moeilijkere aandoeningen te maken krijgt. Je wilt je werk goed doen en investeert daar veel tijd en moeite in: de wetenschappelijke literatuur bijhouden, extra cursussen, stages rond nieuwe heelkundige technieken. (twijfelt heel even) In de Belgische medische sector heb je het gevoel dat mensen genezing evident vinden en dat medische hulp ook voor de kleinste kwaaltjes snel en comfortabel beschikbaar moet zijn. Dat botst dan soms met de harde realiteit voor die mensen die écht ernstig ziek zijn en voor wie je in de eerste plaats je vaardigheden wilt gebruiken. Dat is toch een groot contrast met hoe de mensen in Afrika moeten overleven. Als je daar dan de dankbaarheid op hun gezicht ziet na een ingreep, is dat echt hartverwarmend. Als arts kun je op het schip mensen een nieuw leven geven. Maar soms kun je daar ook met kleine dingen iemand echt gelukkig maken.”

Hoe is het leven aan boord van zo’n ziekenhuisschip?
“Heel gewoon eigenlijk. Je deelt een kajuit met een andere chirurg en voorts heeft het schip alle comfort: er is overal airco, je vindt er een restaurant, ontspanningsruimtes, voor de vrijwilligers die met hun kinderen aan boord zijn, is er zelfs een schooltje! In het weekend zijn er ook dagtrips, zodat je ook iets van het land te zien krijgt. En heel bijzonder is de crazy friday aan boord, waarbij iedereen verondersteld wordt om in een kleurrijke outfit te verschijnen. En ook in het operatiekwartier hebben ze daar speciale pakjes voor. Maar het gros van je tijd aan boord gaat natuurlijk naar operatiewerk en opvolging van de geopereerde patiënten, het werk zoals je dat als chirurg thuis ook uitvoert.”

Een normaal leventje dus, maar treed je – puur als arts dan – uit je comfortzone door op zo’n ziekenhuisschip te gaan opereren?
“Toch wel. Vooral omdat je met zeer complexe gevallen te maken krijgt waar je vooraf ook weinig informatie over krijgt. Aan wal worden eerst screenings georganiseerd – tot 6.000 patiënten op één dag die soms dagenlang onderweg zijn vanuit het binnenland – en zo’n 10% komt in aanmerking voor een operatie op het schip. Ik heb er in totaal zo’n twintig halsoperaties uitgevoerd: halsgezwellen, speekselklier- en schildkliertumoren, onderkaak- en bovenkaaktumoren. Meestal zijn het goedaardige tumoren die door de gigantische afmetingen voor problemen zorgen omdat ze eten of ademen bemoeilijken.

Komt er nog een tweede verblijf op het schip?
“Als ik de kans krijg: zeker. Ik ben nu 65 en werk nog drie dagen per week. De kinderen zijn de deur uit en mijn echtgenote staat volledig achter mijn engagement, dus waarom niet? Voor de eerste samenwerking met Mercy Ships werd ik bijzonder grondig gescreend. Er zijn online vragenlijsten over de diploma’s en welke operaties je precies uitvoert, psychologische tests, enzovoort. Als debutant werd ik gekoppeld aan een Amerikaanse arts met veel ervaring aan boord. Hij gaf me een positieve evaluatie en nu zit ik dus in de talent pool om voor een volgende missie ingeschakeld te worden. Momenteel ligt het schip in Senegal en in augustus vaart het naar Liberia, dus wie weet?”

• Lees hier de blog die dr. Jos Claes bijhield over zijn verblijf aan boord van het ziekenhuisschip.

Doe een gift!
Mercy Ships streeft naar meer toegang tot medische zorg wereldwijd. Met het grootste private ziekenhuisschip ter wereld – de Africa Mercy – wil de internationale organisatie de leemtes in de gezondheidszorg van ontwikkelingslanden opvullen, in eerste instantie door de meest urgente chirurgische nood van de armste bevolking aan te pakken. Het einddoel is een permanente verbetering van de gezondheidszorg in een ontwikkelingsland. Voor haar werking is Mercy Ships volledig aangewezen op giften en donaties.

Wil je meer weten over Mercy Ships, surf dan naar www.mercyships.be. Giften zijn mogelijk via de website of rekeningnummer BE90 0016 0298 6432.