West-Vlaamse gynaecoloog die eigen sperma gebruikte voor kunstmatige bevruchting is eerste gekende geval in België, maar niet in het buitenland

“Vermoedelijk is dit het topje van de ijsberg”, reageerde Steph Raeymaekers van VZW Donorkinderen bij ‘HLN Live’ op de bedenkelijke praktijken van gynaecoloog Geert V. Onze noorderburen kunnen daarover meespreken. De meeste gevallen raakten bekend via de Nederlandse instantie Fiom, die zich bezighoudt met ongewenste zwangerschap en afstammingsvragen. 

In Nederland ging de bal enkele jaren geleden aan het rollen met de zaak rond Jan Karbaat. Intussen zijn er vier andere gevallen bekend. Ook de VS kent een fertiliteitsarts, die op even grote school als Karbaat zijn eigen sperma insemineerde bij vrouwen met een kinderwens. Een overzicht van experts die daarvoor ongevraagd en zonder het mee te delen aan de vrouwen hun eigen zaad gebruikten.

Jan Karbaat was directeur van het fertiliteitscentrum in Barendrecht. De spermadokter, zoals de Nederlandse pers hem doopte, bleek in de jaren 80 vaak, tegen de regels in, zijn eigen sperma te hebben gedoneerd. De arts werd vader van zeker 90 kinderen, onder wie 81 donorkinderen. Hij overleed op 11 april 2017, net in de week dat een dagvaarding bij de 89-jarige vruchtbaarheidsarts op de mat viel. Hij maakte zich ook schuldig aan seksueel misbruik.

Karbaats fertiliteitswerk begon na zijn vertrek met zijn eerste vrouw en oudste zoon naar Suriname voor zijn werk. Twee witte vrouwen benaderden hem daar: ze waren op zoek naar spermadonoren. Karbaat vroeg een verpleger uit het ziekenhuis om zaad te doneren, en zo begon alles. De arts legde zich van dan af toe op kunstmatige inseminatie met donorzaad (KID) bij stellen met vruchtbaarheidsproblemen. Na vijf jaar keerde hij terug naar Nederland, waar hij een spermakliniek in Rotterdam runde. Hij insemineerde er honderden vrouwen. Ivf bestond dan nog niet, waardoor het insemineren van sperma de enige manier was voor vrouwen, buiten de biologische weg, om zwanger te worden. De eerste Nederlandse ivf-baby werd pas in 1983 geboren.

In 1979 opende Karbaat zijn eigen Medisch Centrum Bijdorp in Barendrecht en in 1984 een tweede kliniek in Hoensbroek. Zijn spermabanken leverden ook zaad aan andere klinieken in Nederland en in het buitenland. Karbaat werd beschouwd als een topper in zijn vak, maar was geen gynaecoloog, wat voor controverse zorgde. Hij speelde ook graag cavalier seul, duldde geen pottenkijkers in zijn praktijken. De administratie van zijn kliniek in Bijdorp was een puinhoop. In 2009 kreeg Karbaat uiteindelijk geen erkenning meer en moest het centrum zelfs sluiten.

Tot 2004 mochten spermadonoren anoniem blijven in Nederland. Er was amper wetgeving, laat staan controle. Toen de regels strenger werden, had Karbaat daar lak aan. Zoals aan de richtlijn dat een donor niet meer dan zes kinderen zou mogen krijgen. Mogelijk zijn er via Karbaat zelfs tweehonderd kinderen verwekt met het zaad van een bepaalde man van Surinaamse afkomst met het syndroom van Asperger, ook al was de ouders verteld dat de donor van Europese afkomst was.

Karbaat gebruikt bovendien zijn eigen zaad bij inseminaties. Dat vertelde hij zelf aan een van zijn donorkinderen in 2011. Hij voegde er toen aan toe dat hij ongeveer 60 kinderen met zijn eigen sperma had verwekt. “Sjoemelzaad” heette het in Nederland. Wroeging daarover heeft hij nooit gehad. Hij wilde ook nooit meewerken aan een DNA-onderzoek, al kwam dat er toch na zijn dood in 2017. Het getal 60 bleek een onderschatting: de teller staat inmiddels op minstens 91.

Nog in Nederland zette de Zwolse gynaecoloog Jan Wildschut tussen 1980 en 1994 met zijn eigen sperma minstens 47 nakomelingen op de wereld in het Sophia Ziekenhuis, tegenwoordig het Isala Ziekenhuis. Zijn profiel lijkt op dat van Jan Karbaat: een zeer kundige arts, die heimelijk grenzen overschreed om radeloze mensen snel te helpen. Maar Wildschut, overleden in 2009, ging nóg verder: hij gebruikte ook zijn eigen zaad of dat van andere donoren bij vrouwen die zwanger wensten te worden met sperma van hun eigen partner.

Jos Beek is de derde gynaecoloog in Nederland van wie inmiddels bekend is dat hij zijn eigen sperma gebruikte bij vruchtbaarheidsbehandelingen. De Leidse arts heeft tussen 1973 en 1986 ten minste 21 kinderen verwekt met zijn eigen zaad in het Elisabeth Ziekenhuis, nu Alrijne Ziekenhuis, in Leiderdorp. Beek overleed in 2019.

Henk Nagel, een oud-gynaecoloog van het voormalige Carolus Ziekenhuis in Den Bosch, heeft tussen 1977 en 1985 eveneens zijn sperma gebruikt om vrouwen zwanger te maken. De nu 82-jarige Nagel gaf begin dit jaar toe bij minstens vier vrouwen zijn eigen zaad te hebben gebruikt. Dat gebeurde zonder de wensouders hierover te informeren en dus zonder hun toestemming. Vier vond Nagel voldoende, uit schrik dat bij een groter aantal zijn nakomelingen elkaar later zouden ontmoeten en eventueel relaties zouden beginnen. Voorlopig is van één donorkind met zekerheid vastgesteld dat het verwekt is met zaad van Nagel.

Er is nog een vijfde geval in Nederland: de 71-jarige Brabantse gynaecoloog Henk Ruis heeft met zijn eigen sperma minstens drie donorkinderen verwekt bij vrouwen die hij tussen 1988 en 1992 behandelde. In een geval wilde de vrouw zwanger worden van haar eigen partner. Ruis beweert dat hij zijn eigen zaad niet bewust gebruikte. Hij wijst op “de primitieve laboratoriumfaciliteit” waarover hij destijds beschikte. Mogelijk raakte zijn eigen zaad daar vermengd met het zaad van de wensvader of werd het per ongeluk verwisseld. Het zaad van Ruis was, zo beweert hij, in het lab aanwezig voor experimenten om de invriesprocedure te verbeteren.

Over Jan Karbaat werd de documentairereeks ‘Het zaad van Karbaat’ gemaakt. Netflix maakte de documentaire ‘Our Father’ over een gelijkaardige zaak in de VS. Ook de Amerikaanse spermadokter Donald Cline verwekte meer dan negentig kinderen met zijn eigen zaad. De vruchtbaarheidsspecialist uit Indianapolis had een goede naam. Maar hij werd in heel de Verenigde Staten én daarbuiten bekend wegens fraude. Hij bleek de biologische vader te zijn van minstens 94 kinderen, bovenop de vier die hij met zijn eigen vrouw heeft. Cline lijdt zelf aan reumatoïde artritis, een progressieve auto-immuunziekte. Door die aandoening zou hij in zijn eigen vruchtbaarheidskliniek geen donor mogen zijn. Hij gaf de ziekte door aan een groot deel van zijn donorkinderen. 

En nu is in ons land de intussen gepensioneerde gynaecoloog aan het voormalige Sint-Rembertziekenhuis in het West-Vlaamse Torhout, Geert V., in opspraak gekomen. Hij heeft in de jaren tachtig mogelijk zijn eigen sperma gebruikt voor kunstmatige bevruchting. Hij bevestigt noch ontkent dat hij ooit donor is geweest. “Hoewel er geen zekerheid bestaat dat er sprake is van een overtreding, heeft de inspecteur-arts het dossier overgemaakt aan het parket en de Orde der Geneesheren”, klinkt het bij het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). Het parket van Kortrijk bevestigt dat er een onderzoek loopt tegen de West-Vlaamse arts, maar wil verder geen commentaar kwijt.