500 jaar ‘Leuvense paus’: “Als die concubine in haar opzet was geslaagd spraken we vandaag niet over Adrianus, en had u geen artikel.”

Wie aan de faculteit Theologie vraagt naar dé professor om een woordje uitleg te geven bij de enige paus uit de Lage Landen komt vanzelf uit bij professor Lamberigts. Zoals het een goede prof betaamt lijkt zijn kantoor slachtoffer te zijn geworden van een erg lokale windhoos. “Maar er zit een systeem in mijn chaos,” bezweert hij. “Maar om nu dé professor genoemd te worden, dat strekt tot te veel eer. Adrianus heeft zijn college, maar café ‘De Professor’ werd blijkbaar naar mij vernoemd.” Er mag al eens gelachen worden. 

“Zeg eveneens dat wij oprecht toegeven dat God toestaat dat deze vervolging de kerk treft vanwege de zonde van mensen, vooral vanwege de priesters en de hogere geestelijkheid.“ Dat schreef tenminste Adrianus. “Dat citaat zegt het eigenlijk allemaal. Adrianus was een bedachtzame hervormer, die vond dat de Kerk zich van binnenuit moest heruitvinden. Daarmee was hij voor op zijn tijd. Twintig jaar voor het Concilie Van Trene het celibaat verplichtte vond Adrianus al dat priesters hun ‘concubines’ moesten afzweren. Adrianus was toen kanunnik in de Sint-Pieterskerk in Leuven.” Nog straffer: “Hij werd in die tijd uitgenodigd door een priester, wiens ‘concubine’ hem probeerde te vergiftigen met arsenicum. Was daar toen toevallig geen heelmeester in de buurt, had u vandaag geen artikel om te schrijven.” 

Adrianus begon zijn carrière aan de Leuvense universiteit in 1476. “Aan de artes-faculteit. Hij doctoreerde als theoloog in 1481. De plechtigheid werd betaald door de weduwe van Karel De Stoute.” Vanaf dan gaat het pijlsnel met zijn carrière. “Adrianus is rector van het Groot Begijnhof in Leuven geweest. Als mannelijke rector woonde hij niet tussen de begijnen, maar in een huis tegenover het begijnhof. Vandaag hangt er nog een gedenkteken aan de gevel. Maar helemaal incontournable werd hij als vicekanselier van de universiteit. Dat stond hem toe te pleiten voor hervormingen. Hij wilde vooral komaf maken met de grote excessen in de Kerk.” Adrianus trok de aandacht van Karel V, keizer van het Spaanse rijk, en landsheer van de Nederlandse gewesten, die hem aanstelde als leraar. Adrianus stond verder nog bekend als inquisiteur. “Maar denk daarbij niet aan de barbaarse heksenvervolgingen, die heel lokaal en ongestructureerd waren. De inquisitie in de tijd van Adrianus moet worden gezien als een gerechtelijk onderzoek, waarbij men onschuldig was tot het tegendeel werd bewezen.” 

En dan werd Adrianus gekozen als paus. “Het conclaaf bestond uit ruziënde partijen die Adrianus als een  diplomatieke figuur zagen. Ze hadden geen idee welk vlees ze in de kuip hadden. Het spreekt voor zijn integriteit wanneer Adrianus bij zijn aanstelling partij weigert te kiezen tussen in het conflict tussen Frankrijk en Karel V, toch zijn werkgever. Adrianus wilde boven het politieke gekrakeel staan, en dus verzamelde hij een vloot van vijftig schepen om de overtocht van Spanje naar Rome ter zee te maken. Een route over land zou hem over het grondgebied van één van de ruziemakers hebben geleid, en dat zou kunnen worden gezien als kleur bekennen. De vloot van vijftig schepen was geen overbodige luxe, gezien het gevaar van Turkse piraten op de Middellandse Zee. Trouwens, toen Adrianus bijna acht maanden na zijn verkiezing in Rome aankwam weigerde hij het feestmaal. Geldverspilling. En daar was hij tegen.”

Adrianus zou weinig tijd resten om zijn hervormingsgezinde agenda door te voeren. Nog geen jaar na zijn aanstelling stierf hij. Een complot van de Kerk, die niet goed wist wat te doen met de ‘barbaarse paus’? “Daar is geen evidentie voor. Men zegt dat hij vergiftigd werd, maar daar geloof ik weinig van. Vergeet niet dat Adrianus met zijn 64 jaar in die tijd een mooie leeftijd had bereikt. Erasmus, die zichzelf als ‘stokoud’ omschreef, stierf toen hij 77 werd. Dat zouden wij vandaag niet als oud zien.” Wel staat vast dat Adrianus zijn tijd vooruit was. “Hij zag een bondgenoot in Desiderius Erasmus, de grote Leuvense humanist. Met Luther kon hij het niet vinden. Dat er een moreel reveil nodig was, was voor hem wel duidelijk, maar een afscheuring ging te ver. Vergeet niet dat de voorganger van Adrianus, Leo X, nog lustig aflaten inde.”

En dus stierf Adrianus na een kort, maar boeiend pontificaat. Vandaag leeft zijn naam vooral verder in het Leuvense Pauscollege. “Adrianus liet in zijn testament optekenen dat zijn grond en eigendommen moesten worden achtergelaten voor arme theologiestudenten.” Het Pauscollege onderging trouwens een grondige restauratie in nagedachtenis van 500 jaar Adrianus. “In Nederland hebben ze het Adrianushuis, en in Leuven hebben we het Pauscollege. Maar verdient Adrianus meer aandacht in de geschiedenisboeken? Ik vind dat er over het algemeen te weinig wordt gedoceerd over de pauselijke geschiedenis. Ik wil voor 50 euro wedden dat geen enkele voorbijganger in Leuven me kunnen vertellen welke twee pausen ten tijde van Napoleon in Het Vaticaan zaten. Religieuze geschiedenis wordt slechts zeer marginaal behandeld, dus in die zin vind ik wel dat we fier mogen zijn op ‘onze’ paus.” Laatste vraag. “Of het nu Adrianus met of zonder ‘h’ is? Ik beken mijn onwetendheid.”