Europese dag van de privacy: “Mensen weten niet hoezeer ze gevolgd worden”

Voor het onderzoek moesten meer dan 1500 deelnemers rondlopen in een virtuele stad. Daar moesten ze twintig zogeheten dataverzamelingspunten vinden. Dat zijn bijvoorbeeld een incheckpaal, een bodycam van een agent, een zendmast en een drone. De meesten kwamen nog wel tot tien, maar daarna hield het snel op. Een kleine groep vond vijftien objecten of meer.

Je gaat die verzamelpunten pas zien als je ze doorhebt. "Een oudere vrouw zei tegen me dat ze na de proef was gaan winkelen. Ze lette meer op alle objecten en ze zag dingen die ze voorheen niet opmerkte. Voor haar was het een eyeopener'', zegt onderzoeker Emiel Rijshouwer, socioloog aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Om ons heen worden steeds meer data verzameld. Rijshouwer: "Voor een deel is dat bedoeld om burgers beter te bedienen. Voor de veiligheid of voor betere afval- en verkeersstromen. Maar er zijn ook zorgen.''

De onderzoekers legden de proefpersonen daarom een aantal scenario's voor. De eerste indruk is dat jongeren minder terughoudend zijn met het delen van hun persoonlijke gegevens dan ouderen. Zo is driekwart van de jongeren bereid om hun paspoort te laten scannen om op een evenement te komen. Een ander scenario: "Loop je liever door een straat vol camera's of loop je liever een paar minuten om door een straat zonder camera's? Veel mensen kiezen voor het gemak van de snelle route.''

Gemak is een van de vier redenen voor mensen om gegevens te delen. De tweede motivatie is financieel: goedkopere boodschappen bijvoorbeeld in ruil voor inzicht in je aankoopgedrag. Daarnaast delen mensen hun gegevens voor hun vrienden. Dat sociale zie je bijvoorbeeld bij hardloop- en fietsapps, waar mensen hun route op Facebook kunnen delen. De laatste reden is veiligheid. Of mensen in de ene categorie openhartiger zijn dan in de andere, kunnen de onderzoekers nog niet zeggen. Het onderzoek loopt nog en ze hebben daar meer gegevens voor nodig.

Over het algemeen onderscheiden de onderzoekers vier groepen mensen. Zo zijn er mensen die redelijk wat verzamelpunten herkennen, en die het prima vinden om hun informatie te delen. Die worden de gulle datadelers genoemd. Daarnaast zijn er mensen die redelijk wat herkennen en bewust heel weinig over zichzelf delen: de spaarzamen. Verder heb je de argelozen (herkennen niet veel, delen wel veel) en de afzijdigen (herkennen weinig, delen weinig).