Doe jij onbewust aan alledaags racisme? Sociologe over de schadelijke gevolgen ervan

“Amai, je spreekt goed Nederlands.” “Je bent best mooi voor een zwarte vrouw.” “Ritme zit in jullie bloed, hè.” Stuk voor stuk zijn het opmerkingen die voor sommigen in eerste instantie onschuldig lijken of met goede bedoelingen worden geuit. Toch zijn het microagressies, ook wel alledaags racisme genoemd. “Dat zijn handelingen, opmerkingen en gebeurtenissen waarmee je op een vaak onbewuste wijze mensen uit een gemarginaliseerde groep discrimineert.” Dat zegt Salomé Ysebaert, sociologe met een master in Afrikanistiek en medewerker publieksgerichte diensten in het AfricaMuseum. “Het zijn heel subtiele uitspraken, soms met goede bedoelingen. Maar dat maakt ze niet minder kwalijk. Integendeel.”

Salomé Ysebaert: “Ik ben zelf half Congolees en merk dat ik vaak niet serieus word genomen wanneer ik inga op microagressies. Zo kreeg ik als kind in de klas te horen ‘dat ik niet in Afrika was’, wanneer ik te wild of luid was. Al snel wordt er dan gezegd dat ‘we' te gevoelig zijn voor zulke opmerkingen. Maar mensen beseffen niet goed welke gevolgen zulke uitspraken hebben.”

“Het feit dat microagressies als onschuldig worden beschouwd door degene die ze uit, is wat ze juist schadelijk maakt. Het getuigt ervan dat de persoon aan de andere kant van het gesprek als ‘buitenstaander’ wordt beschouwd. De opmerkingen zijn een uiting van de verouderde stigma’s die nog diep vastgeroest zitten in onze samenleving.”

_{(Lees verder onder de foto.)}

“Die clichés vinden hun oorsprong in het koloniale tijdperk. De gekoloniseerde bevolkingsgroepen werden toen door allerhande propaganda afgeschilderd als lui, wild en onbeschaafd, om zo het kolonialisme en de beschavingsmissie te legitimeren. Die oude ideeën zitten nog altijd vastgeroest in onze collectieve verbeelding. De microagressies zijn een onbewuste uiting van een soort superioriteitsgevoel tegenover lang gemarginaliseerde bevolkingsgroepen.”

“Vandaag de dag zijn microagressies de meest voorkomende vorm van racisme in onze samenleving. En zolang alledaags racisme onzichtbaar blijft, zullen alledaagse vormen van discriminatie blijven bestaan. Dat is een belangrijk verschil met openlijk racisme.” 

_{(Lees verder onder het kader.)}

Salomé Ysebaert: “Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat (alledaags) racisme een traumatisch effect heeft en zelfs depressies of angstgevoelens kan veroorzaken. Het geeft mensen het gevoel dat ze een tweederangsburger zijn of een eeuwige buitenstaander in eigen land. Dat brengt heel wat onzekerheden en zorgen met zich mee. Met alle gevolgen van dien.”

“Een man vertelde mij ooit dat hij het woord 'microagressie’ zelfs liever niet gebruikt, vanwege de grote gevolgen die het heeft. Zijn zoon is al twee jaar afgestudeerd, maar kan vanwege zijn huidskleur en de stereotypen die er leven over zwarte personen geen appartement of job vinden. Zo erg zelfs dat hij er een depressie heeft aan overgehouden. Zo zie je maar dat de kleinste opmerkingen grote gevolgen hebben.”

“Bij microagressies is de bijkomende moeilijkheid dat de opmerkingen zo subtiel en goedbedoeld zijn en ze zo moeilijker aan te vechten zijn. Of überhaupt moeilijker op te merken. Omdat ik veel over microaggressies weet, kan ik ze sneller plaatsen. Maar kinderen kunnen dat nog niet en internaliseren zulke opmerkingen.”

Salomé Ysebaert: “Eerst en vooral wil ik zeggen dat er vandaag de dag al veel meer bewustwording is. Kijk naar de Black Lives Matter-betogingen van 7 juni 2020: nog nooit kwamen zoveel mensen samen in de strijd tegen racisme en politiegeweld. Er is een duidelijke shift aan de gang. Toch is er nog veel werk aan de winkel en onderschatten inderdaad heel wat mensen de mate waarin racisme nog bestaat. Maar het is dan ook zo wijdverspreid binnen onze samenleving: van het onderwijs tot de huizenmarkt.”

Salomé Ysebaert: “Omdat racisme, ondanks de shift in bewustwording, nog te vaak miskend en onderschat wordt. Het blijft een verwaarloosd probleem binnen onze samenleving. Het is belangrijk om er vandaag bij stil te staan. Het is een dag om je bewust te worden van verouderde stereotypen die leven over mensen van kleur. Het is een belangrijk moment om alledaags racisme onder de aandacht te brengen en het debat te (her)openen.”

“Racisme en racistische stereotypen zijn een construct dat je ook weer kan deconstrueren. Dat doe je door erover te blijven praten en het onder de bewustwording te brengen. Ook al is dat niet altijd even gemakkelijk en kan het confronterend zijn. Maar de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie verbindt iedereen in de strijd. Het is geen strijd van wij of zij, maar eentje van ons allemaal.” 

‘Al gezegd/Al Gehoord’ is een samenwerking van Marie-Reine Lyumva en Salomé Ysebaert voor het AfricaMuseum in Tervuren. De muur weergeeft vijftien voorbeelden van microagressies die mensen met Afrikaanse migratieachtergrond al gezegd of al gehoord hebben. Nog tot na de paasvakantie in het AfricaMuseum.

Vandaag start Black History Month: “In westerse boeken is de zwarte geschiedenis letterlijk een blanke pagina”

Van Bo Van Spilbeeck tot Evy Gruyaert: 11 vrouwen over hun iconen. “Ze koos om niet dood te gaan, zo sterk was ze” (+)

Lara Chedraoui van Intergalactic Lovers gaat acteren. “In de spiegel zie ik nog altijd iemand die ziek is”