90 procent van palingen besmet door parasiet

"We moeten er vooral voor zorgen dat de jonge glasaaltjes, die elk jaar vanuit hun paaigebied onze rivieren proberen op te zwemmen, door de getijdenbarrières geraken", zegt onderzoeker Jeroen Van Wichelen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Brussel, die onderzoek doet naar het palingbestand in opdracht van het Vlaamse Agentschap Natuur en Bos.

Er zijn niet veel Belgische rivieren die ongemoeid uitmonden in de Noordzee, zonder dat er ergens een of andere barrière is opgeworpen om het zoute zeewater buiten te houden. Zonder die barrières zou twee keer per dag, bij vloed, het zeewater kilometers ver landinwaarts trekken. Om de landbouw en waterwinningsgebieden te beschermen, zijn op alle rivieren die aan de kust uitmonden grote infrastructuurwerken aangebracht die zowel het instromende zeewater tegenhouden, als complexen van sluizen die het waterpeil in de rivieren op niveau moeten houden. Alleen de Schelde heeft geen waterkering bij de monding. Die bevindt zich verder stroomopwaarts, ter hoogte van Gent en bij de monding van al haar zijrivieren. 

"Door al die barrières geraken de glasaaltjes, die al miljoenen jaren vanuit de zee onze rivieren opzwemmen, niet meer in beken en kreken verder stroomopwaarts", zegt Van Wichelen. "Tegelijk verhinderen diezelfde barrières dat volwassen palingen naar de zee kunnen om te gaan paaien. De soort komt daardoor steeds meer onder druk te staan. Bovendien beginnen de palingen, die toch weer weg geraken, verzwakt aan hun reis, omdat bijna 90 procent besmet is met een parasiet, die ze oplopen als glasaaltje. Die parasiet gebruikt kleine roeipootkreeftjes als tussengastheer en die kreeftjes zijn het favoriete voedsel van de jonge palingen. De ziekte is afkomstig uit Japan, waarschijnlijk door het uitzetten van Japanse palingen in onze rivieren door palingkwekers."
Palingen maken als ze volwassen zijn een lange reis naar de Sargassozee, een groot gebied in het noorden van de Atlantische Oceaan, waar ze kuit gaan schieten. Ze doen dat al miljoenen jaren. Voor sommige palingen is de reis erg lang en de door de parasiet aangetaste exemplaren geraken nog nauwelijks in hun paaigebieden. 

"We gaan proberen om de glasaaltjes toch naar de bovenlopen van de rivieren te krijgen", zegt Van Wichelen. "We willen daarom kleine openingen laten in de getijdenbarrières bij hoog water, zodat de glasaaltjes stroomopwaarts kunnen. Verder wordt er gezocht naar visvriendelijke pompen. Palingen worden aangetrokken door subtiele debietverschillen en komen daardoor meer dan andere vissen in pompen terecht, waar ze helaas vermalen worden."
Eerdere pogingen, om glasaaltjes manueel over de getijdenbarrières te helpen door ze af te vangen en ze langs de andere kant van de barrières weer uit te zetten, hebben geen of nauwelijks resultaten opgeleverd. Van Wichelen denkt daarom na over grootschaliger oplossingen. "In Nederland gaat volgend najaar een experiment van start onder de naam Kierenplan", zegt hij. "Ze willen kieren maken in de waterkering op de Oosterschelde, waardoor er grote hoeveelheden zout water landinwaarts zullen stromen, samen met de glasaaltjes, die dan verder naar het binnenland kunnen trekken. In eigen land heb ik een projectaanvraag ingediend om het knelpunt in Merelbeke, de verbinding met de Bovenschelde, palingvriendelijk te maken. Maar de kans is klein dat het project wordt goedgekeurd. Wellicht komen er enkele aanpassingen door de Vlaamse Waterweg. Bijkomende maatregelen zijn hoogdringend, zo niet verdwijnt een van onze meest enigmatische vissoorten voorgoed. Het is intussen meer dan tien jaar geleden dat Europa in 2007 zijn Palingverordening uitvaardigde om de bedreigde palingpopulatie te behouden en te herstellen. Tien jaar later blijkt dat het beoogde herstel uitgebleven is. Zowel Vlaanderen als Europa zullen een versnelling hoger moeten schakelen."