Sharm-el-Sheikh zit met een serieus haaienprobleem

Het lijkt wel of het scenario van Steven Spielbergs blockbuster Jaws zich momenteel aan het afspelen is in toeristenparadijs Sharm el-Sheikh: gisteren stierf een Duitse toeriste na een aanval van een oceanische witpunthaai, meteen de vijfde aanval in amper een week tijd. Bij de vorige liepen drie Russische toeristen en een vrouw uit Oekraïne zware verwondingen op. Donderdag had de Egyptische overheid nog triomfantelijk aangekondigd dat het probleem opgelost was: twee haaien waren gevangen, de foto's daarvan werden getoond, en het was back to sun, sea & fun business. Helaas, zo simpel is het dus niet. Sharm zit met een haaienprobleem, en blijkt dat het dat vooral aan zichzelf heeft te danken.

Redactie 06-12-10, 09:37 Laatste update: 15:35

In Sharm-el-Sheikh, waar jaarlijks - en vooral tijdens de wintermaanden - meer dan drie miljoen toeristen hun zuurverdiende centen komen opzonnen en opsnorkelen, hebben de lokale politici - zij het dik tegen hun zin - toch besloten toeristen te verbieden in het water te gaan. Daarvoor moest wel een 70-jarige Duitse toeriste sterven, een regelmatige hotelgaste van het luxueuse Hyatt Regency, die gewoon haar dagelijks zwemmetje aan het doen was. Een witpunthaai beet haar in de arm en de toeriste stierf enkele minuten later.

De Egyptische autoriteiten reageerden verrast, maar kordaat, met een nieuw waterverbod, zeker voor 72 uur. Ze waren ervan overtuigd dat ze door twee flinke witpunthaaien aan de haak te slaan donderdag het probleem - vier Russische toeristen waren aangevallen - hadden opgelost. Nochtans gebeurde er zaterdag iets waardoor bij iemand toch een belletje was moeten gaan rinkelen.

Duikers en marinebiologen waarschuwen immers al jaren dat er problemen gingen komen. Ondermeer door vervuiling, als gevolg van het almaar groeiend toerisme, en onverantwoord omspringen met koraalriffen, of gewoon stommiteiten. Zo is er behoorlijk wat concurrentie tussen de uitbaters van duik- en snorkelcentra. Die gooien steeds vaker en steeds meer eten uit om de kleurrijke vissen te lokken voor de toeristen. En eten uitgooien waar haaien zitten én heel veel mensen, da's een slecht idee.

Jammer is dat, net zoals met Jaws, de haai uiteindelijk een bijzonder slechte beurt maakt public relationsgewijs. De realiteit is immers dat er jaarlijks zeker 100 miljoen haaien vermoord worden, voornamelijk om hun vinnen in soep te draaien. Daardoor is het haaienbestand in amper dertig jaar met 70 procent afgenomen, en de aantallen van de grotere soorten, waaronder de witpunthaai, zelfs met 90 procent. Dat terwijl er wereldwijd jaarlijks niet meer dan 50 mensen gebeten worden door haaien. Bovendien zijn er slechts vier van de meer dan 360 soorten haaien die je als mens best uit de weg gaat: de grote witte haai, tijgerhaai, stierhaai en witpunthaai.

In de originele Jaws gaat het over een moedige sheriff van de fictieve badplaats Amity Island die tegen de zin van de politici en de toeristische dienst in het strand sluit om badgasten te beschermen tegen de aanvallen van een witte haai. De gemeenteraad besluit echter dat het strand open moet blijven om geen badgasten en dus ook geen "summer dollars" mis te lopen, en dat blijkt een onverstandige beslissing, want binnen een paar dagen worden nog eens twee badgasten aangevallen en gedood door de witte haai.

Nieuw zwemverbod
In Sharm-el-Sheikh, waar jaarlijks - en vooral tijdens de wintermaanden - meer dan drie miljoen toeristen hun zuurverdiende centen komen opzonnen en opsnorkelen, hebben de lokale politici - zij het dik tegen hun zin - toch besloten toeristen te verbieden in het water te gaan. Daarvoor moest wel een 70-jarige Duitse toeriste sterven, een regelmatige hotelgaste van het luxueuse Hyatt Regency, die gewoon haar dagelijks zwemmetje aan het doen was. Een witpunthaai beet haar in de arm en de toeriste stierf enkele minuten later.

Belletje
De Egyptische autoriteiten reageerden verrast, maar kordaat, met een nieuw waterverbod, zeker voor 72 uur. Ze waren ervan overtuigd dat ze door twee flinke witpunthaaien aan de haak te slaan donderdag het probleem - vier Russische toeristen waren aangevallen - hadden opgelost. Nochtans gebeurde er zaterdag iets waardoor bij iemand toch een belletje was moeten gaan rinkelen.

Een groep toeristen, die niet eens zo ver van de kust aan het snorkelen was, kreeg toen het gezelschap van een drie meter lange witpunthaai. Die begon almaar kleinere cirkeltjes te zwemmen rond de groep. De begeleider, een man met 24 ervaring, besloot dat het hoog tijd werd om iedereen weer aan boord van de snorkelboot te krijgen. Hij gaf de toeristen de instructie om zo rustig mogelijk en met zo weinig mogelijk gespat één voor één naar de boot te zwemmen.

De Egyptische autoriteiten zeggen dat ze donderdag en vrijdag aan veertig duikinstructeurs hebben gevraagd of die nog haaien hadden gezien. "Ze zeiden van niet en daarop hebben we besloten dat het veilig was om te zwemmen." De officiële versie is ook dat "niemand een idee heeft waarom de haaien zich zo agressief gedragen". Maar dat lijkt een nogal simpele uitleg.

Al jaren aan het waarschuwen
Duikers en marinebiologen waarschuwen immers al jaren dat er problemen gingen komen. Ondermeer door vervuiling, als gevolg van het almaar groeiend toerisme, en onverantwoord omspringen met koraalriffen, of gewoon stommiteiten. Zo is er behoorlijk wat concurrentie tussen de uitbaters van duik- en snorkelcentra. Die gooien steeds vaker en steeds meer eten uit om de kleurrijke vissen te lokken voor de toeristen. En eten uitgooien waar haaien zitten én heel veel mensen, da's een slecht idee.

Het gebeurde al eens in Brazilië
Tot wat zoiets kan leiden weten ze in Recife, in Brazilië, alwaar een groot rif voor magnifieke stranden ligt. Haaien vielen daar nooit mensen aan, maar in de jaren negentig kwam daar verandering in. Gevolg: achttien doden en meer dan vijftig gewonden. De oorzaak bleek een combinatie van drie factoren. De mangroves, de kraamkamers en voedselbaken van de haaien waren verwoest om er toeristische complexen te bouwen. Door vervuiling en overbevissing door meer en meer mensen decimeerde de rest van de voedselvoorraad van de haaien. En dan was er nog een catalysator: bleek dat een vleesverwerkend bedrijf z'n afval - waaronder bloed - gewoon dumpte in een rivier die uitmondt in de buurt van de drukste stranden. Het bloed maakte de haaien gewoon stapelgek.

De jongste jaren is het aantal aanvallen in Recife spectaculair verminderd, maar pas sinds er erg strenge regels voor badgasten in voege zijn. Vlak bij de branding blijven bijvoorbeeld. En alleen surfen op bepaalde plaatsen. De slachtoffers die nu nog vallen blijken steevast die regels aan hun laars te hebben gelapt.

De drie factoren zijn ook in Sharm aanwezig, en hoewel de Egyptenaren nu de vinger wijzen naar een vrachtschip dat dode schapen zou overboord hebben gegooid, lijken de aanvallen van de afgelopen week al lang in de maak te zijn.

"Zelf gezocht"
Marcus Mauer, manager van het Extra Dive Centre in Sharm-el-Sheikh, windt er geen doekjes om: "De toeristische sector en de badgasten zelf hebben hier de schuld aan", zegt hij. "Normaal leven deze witpunthaaien in open water en niet dicht bij de kust of in de koraalriffen. Maar doordat mensen vissen lokken met voedsel, trekken de grotere vissen ook naar het rif en in hun spoor volgen de witpunthaaien. We hebben het normale gedrag van die dieren veranderd en moeten dan ook niet verwonderd zijn dat er accidenten gebeuren. Witpunthaaien zijn uiteindelijk roofdieren."

Voederen à volonté
Langs het strand in Sharm staan al wel borden die toeristen waarschuwen dat etensresten in bakken moeten en dat er niet mag gegeten worden in het water. Maar het probleem zit vooral bij minder verantwoordelijke duikoperatoren. Zij voederen à volonté, kwestie van de snorkelaars en duikers waar voor hun geld te geven in een moordend competitieve markt.

Niet panikeren
Mauer weet ook waarom het zwemmers en snorkelaars zijn die aangevallen worden, en niet de duikers, die de haaien gaan opzoeken: "Duikers bewegen rustiger, ze panikeren niet zo snel. Zwemmers en snorkelaars gaan wel plots hard beginnen wegzwemmen en een hoop water doen opspatten. En net dat triggert het jachtinstinct van de haai."

Bad PR
Jammer is dat, net zoals met Jaws, de haai uiteindelijk een bijzonder slechte beurt maakt public relationsgewijs. De realiteit is immers dat er jaarlijks zeker 100 miljoen haaien vermoord worden, voornamelijk om hun vinnen in soep te draaien. Daardoor is het haaienbestand in amper dertig jaar met 70 procent afgenomen, en de aantallen van de grotere soorten, waaronder de witpunthaai, zelfs met 90 procent. Dat terwijl er wereldwijd jaarlijks niet meer dan 50 mensen gebeten worden door haaien. Bovendien zijn er slechts vier van de meer dan 360 soorten haaien die je als mens best uit de weg gaat: de grote witte haai, tijgerhaai, stierhaai en witpunthaai. (mvl)