“Ze hebben mijn lichaam gekweld en mijn geest op de rand van waanzin gebracht”: hoe deze vrouw Chinees ‘heropvoedingskamp’ overleefde

“De man aan de telefoon zei dat hij voor de oliemaatschappij werkte. Zijn stem was mij onbekend”, vertelt Haitiwaji. Het was november 2016 en de Oeigoerse vrouw was tien jaar eerder naar Frankrijk verhuisd en had onbetaald verlof genomen bij het oliebedrijf waar ze werkte op het moment dat ze China verliet.

“U moet naar Karamay komen om documenten te ondertekenen betreffende uw aanstaande pensionering, mevrouw Haitiwaji”, klonk het aan de andere kant van de lijn. Karamay was de stad in de West-Chinese provincie Xinjiang waar de vrouw meer dan 20 jaar voor de oliemaatschappij had gewerkt.

In 2006 is Haitiwaji samen met haar dochters naar Frankrijk gevlucht. Haar man Kerim was al eerder naar Frankrijk gegaan en had de vluchtelingenstatus verkregen en uiteindelijk ook een Frans paspoort. Maar Haitiwaji van haar kant zag het niet zitten om haar Chinees paspoort in te leveren want dan zou ze nooit meer naar Xinjiang kunnen om haar familie terug te zien. In de plaats daarvan kreeg ze een verblijfsvergunning die om de tien jaar kon worden verlengd.

Na het bewuste telefoontje had de vrouw meer vragen dan antwoorden. “Waarom wilde die man dat ik terugging naar Karamay? Was het een truc zodat de politie me kon ondervragen?” Zoiets was nog met geen enkele Oeigoer die ze kende in Frankrijk gebeurd. Na veel wikken en wegen besloot ze te gaan. Het ging tenslotte toch maar om het ondertekenen van enkele papieren.

Na vijf maanden in een politiecel kreeg Haitiwaji te horen dat ze naar “school” moest. “Maar dit was geen school. Het was een heropvoedingskamp met militaire regels én met een duidelijk verlangen om ons te breken”, beschrijft Haitiwaji de verschrikkelijke situatie.

“Onze dagen werden onderbroken door vreselijke fluittonen bij het ontwaken, bij het eten en bij het slapengaan. Bewakers hielden ons altijd in de gaten. Er was geen manier om aan hun waakzaamheid te ontsnappen.” Alleen al uit het grote aantal bewakers en andere vrouwelijke gevangenen kon ze opmaken dat het kamp enorm groot moest zijn. Elke dag zag ze nieuwe gezichten - zombies met dikke wallen onder de ogen.

“Na een paar dagen ondervond ik aan den lijve de betekenis van brainwashen”, zegt ze. “Elke dag betrad een leerkracht het klaslokaal en die zou ons leren hoe we betere Chinezen konden worden. Als papegaaien zegden we onze les op. Telkens opnieuw moesten we dezelfde idiote zinnen herhalen.” Na het diner volgde nog een extra uur studie. Elke vrijdag moesten de gevangenen een mondelinge en schriftelijke test afleggen.

Overal leek ook de dood om de hoek te loeren. Telkens wanneer ze voetstappen van de bewakers op de gang hoorde, dacht ze dat haar tijd was gekomen om geëxecuteerd te worden. “Toen de verpleegsters mijn arm vastgrepen om me te ‘vaccineren’, dacht ik dat ze me vergiftigden. In werkelijkheid waren ze ons aan het steriliseren. Het was toen dat ik de methodiek van de kampen begreep: het was niet de bedoeling om ons in koelen bloede te doden, maar om ons langzaam te laten ‘verdwijnen’. Zo langzaam dat niemand het zou merken.” De ziel van Haitiwaji was in duizend stukken gebroken. En hier zou ze niet meer van herstellen.

De Oeigoerse vrouw werd twee jaar lang vastgehouden in het kamp. Op 2 augustus 2019 werd ze na een kort proces ‘onschuldig’ bevonden nadat ze haar eerder hadden veroordeeld tot zeven jaar heropvoedingskamp. “Ze hadden mijn lichaam gekweld en mijn geest op de rand van waanzin gebracht. En nu, na mijn zaak te hebben herzien, had een rechter besloten dat ik eigenlijk helemaal niet schuldig was. Ik was vrij om te gaan.”

Gulbahar Haitiwaji schreef een boek over haar ervaringen in het kamp - dat vandaag in het Frans is verschenen. Rescapée du Goulag Chinois (Overlevende van de Chinese goelag), uitgegeven door Éditions des Équateurs.