Wie verraadde Anne Frank tijdens de Tweede Wereldoorlog? Coldcaseteam wijst Joodse notaris aan

Een zes jaar durend onderzoek van een coldcaseteam - geleid door een oud-FBI-agent - naar het verraad van Anne Frank, werpt nieuw licht op de zaak. Notaris Arnold van den Bergh, lid van de omstreden Joodse Raad, is volgens het team de verrader van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Een anoniem briefje met zijn naam erop, aangetroffen in een politieonderzoek uit de jaren zestig, is daar volgens hen het bewijs van. Dit staat in het boek ‘Het verraad van Anne Frank’ van de Canadese schrijver Rosemary Sullivan, dat vandaag verschijnt. De naam van de notaris is niet nieuw. De man stond al op een lijst van mogelijke verraders.

Het coldcaseteam - bestaande uit politiemensen, historici en andere specialisten - raadpleegde tientallen archieven, las verklaringen over de inval in het Achterhuis op 4 augustus 1944 en bekeek eerdere onderzoeken van journalisten, historici en biografen en van de Nederlandse politie uit de jaren zestig.

Bij de zoon van rechercheur Arend van Helden, die op last van de Rijksrecherche in 1963-1964 de inval onderzocht, trof het team papieren uit het dossier aan met een afschrift van het anonieme briefje dat Otto Frank in 1945 ontving. Frank had Van Helden het getypte afschrift in 1963 verstrekt. Het bestaan van een anoniem briefje was overigens al bekend.

De rechercheur had de tekst van dit briefje in zijn rapport uitgeschreven: “Uw schuilplaats te Amsterdam werd indertijd medegedeeld aan de Jüdische Auswanderung te Amsterdam, Euterpestraat, door A. Van den Bergh, destijds woonachtig nabij het Vondelpark, O. Nassaulaan.”

Op het afschrift had Van Helden aantekeningen gemaakt over Van den Bergh: “Is lid geweest van Joodse Raad en Kantoor Lijnbaansgracht.”

Van den Bergh (1886-1950) trad als notaris op bij de gedwongen verkoop van kunstwerken uit de Goudstikker-collectie aan vooraanstaande nazi’s als Hermann Göring. Hij kreeg na de oorlog de zogeheten Calmeyer-status, waarmee deportatie van de baan was. De speciale status, waarmee hij niet langer werd beschouwd als Joods, werd hem echter later ontnomen.

Het team acht de kans groot dat Van den Bergh, die connecties had met hoge Duitse functionarissen, toegang had tot een lijst met adressen van ondergedoken Joden, die hij in geval van nood kon gebruiken als ‘levensverzekering’. “Het is bijna zeker dat de Joodse Raad lijsten met adressen van ondergedoken Joden had”, luidt het. Sommige mensen in de kampen schreven via de Joodse Raad naar ondergedoken familieleden en vermeldden daarbij hun onderduikadressen.

Het scenario-Van den Bergh is, aldus het team, de enige theorie die ooit is geschraagd door fysiek bewijs waaruit de naam van de verrader blijkt. Otto Frank had enkele jaren na de oorlog tegen de Nederlandse journalist Friso Endt gezegd dat ze waren verraden door Joden. Het coldcaseteam ontdekte dat Miep Gies, een van de helpers van het Achterhuis, tijdens een lezing in Amerika in 1994 zich liet ontvallen dat de verrader in 1960 al dood was.

Frank heeft de naam Van den Bergh nooit genoemd. “Misschien voorvoelde hij dat Van den Bergh een welkome zondebok zou zijn voor Jodenhaters. Zou hij dan niet de vele antisemieten in de kaart spelen?” is in het boek te lezen.

Waarom hij dit briefje geheimhield en pas in 1963 een afschrift ervan aan Van Helden gaf, is een ‘sleutelmysterie’, aldus het coldcaseteam. “Otto wilde de familie en kinderen van de verrader niet straffen. Dat heeft hij ook tegen zijn neef Buddy Elias gezegd.”

“Het is reëel om aan te nemen dat de auteur van het anonieme briefje nu dood is, maar de mogelijkheid bestaat dat hij of zij zijn familieleden op de hoogte heeft gesteld”, aldus het team. 

In het nawoord schrijft oud-FBI-agent Vince Pankoke dat hij verwacht dat mensen met relevante informatie contact zullen opnemen met het team om de ontbrekende puzzelstukjes aan te reiken. “Ik geloof oprecht dat ons onderzoek naar het verleden en onze interpretatie ervan geen afgesloten oefening is”, klinkt het.

Beste vriendin Anne Frank vertelt over hun jeugd: “Sommigen zagen ons als twee-eenheid” (+)

Eerste druk dagboek van Anne Frank geveild voor 10.000 euro