Vijftig jaar geleden werden op ‘Bloody Sunday’ 14 Noord-Ierse manifestanten doodgeschoten

De voornamelijk republikeinse Northern Ireland Civil Rights Association organiseerde op 30 januari 1972 een protestmars voor burgerrechten in Derry (officieel Londonderry), hoewel dat door de Noord-Ierse autoriteiten verboden werd. 

Noord-Ierland werd al sinds de splitsing van het eiland in 1921 politiek, economisch en sociaal gezien gedomineerd door de protestanten. Enkele jaren voor die bewuste Bloody Sunday begon in Bogside, de nationalistische wijk van Derry, een vaak gewelddadige protestbeweging tegen de discriminatie door de protestantse "apartheidsregering". In de zomer van 1969 werd vanwege de hoog oplopende spanningen het Britse leger ontplooid.

De duizenden katholieke manifestanten - met op kop het Britse katholieke parlementslid Bernadette Devlin -  die op die bewuste 30 januari 1972 samenkwamen in Derry, protesteerden onder meer tegen de opsluiting zonder proces van katholieke militanten. Het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland voerden die praktijk in de zomer van 1971 in, na een stijgend aantal bomaanslagen. De republikeinen zagen daarin dan weer de Britse willekeur en het "nationale verzet".

De Britse autoriteiten lieten de mars uiteindelijk toch plaatsvinden ondanks het verbod, maar sloten wel de toegang af tot Guildhall Square, het eindpunt van de mars. De manifestanten werden omgeleid, maar sommigen trokken naar de legerbarricade en bekogelden de soldaten met stenen. De militairen reageerden met traangas, het waterkanon en rubberen kogels. Wanneer de soldaten het bevel kregen om over te gaan tot arrestaties liep het helemaal uit de hand: de soldaten schoten met echte kogels. Dertien (ongewapende) burgers, onder wie zes 17-jarigen, stierven die dag zelf, een veertiende enkele maanden later in het ziekenhuis. Zestien anderen raakten gewond door de kogels, sommigen van hen waren er erg aan toe.

Volgens de inwoners van Bogside schoten de militairen op iedereen die bewoog. Parlementslid Bernadette Devlin sprak van "een collectieve massamoord door het Britse leger". Een woordvoerder van het leger stelde dan weer dat de militairen reageerden op schoten van de manifestanten, die hij "terroristen" van de paramilitaire groepering IRA noemde.

Een eerste onderzoek van de Britse regering, onder leiding van Lord John Widgery, pleitte al in april 1972 de soldaten vrij van schuld. Het rapport volgde het leger: de militairen zouden enkel geschoten hebben omdat ze zelf onder vuur lagen, en veel betogers zouden bewapend geweest zijn. Geen enkele soldaat werd bestraft. Het onderzoek werd door de katholieke gemeenschap beschouwd als een witwasoperatie, en er begon een jarenlange campagne voor een nieuw onderzoek.

Dat nieuwe onderzoek kwam er uiteindelijk, onder leiding van Lord Mark Saville. In de in 2010 vrijgegeven resultaten stond dat de acties van de Britse soldaten "niet te rechtvaardigen" en "onverdedigbaar" waren. De Britse premier David Cameron bood destijds namens de regering meteen zijn excuses aan.

De huidige premier Boris Johnson noemde Bloody Sunday woensdag nog "een tragische dag in onze geschiedenis" en "een van de meest sombere binnen de 'Troubles'" tussen de unionisten, die willen dat Noord-Ierland tot het Verenigd Koninkrijk behoort en de republikeinen, die een hereniging met Ierland willen. 

Over een plan over hoe omgegaan moet worden met de nalatenschap van de Troubles, is er nog geen nieuws. Daar is vraag naar omdat heel veel moorden en geweldplegingen nooit zijn opgelost, waardoor families nog steeds met vragen zitten. Een eerder plan, om amnestie te bieden voor alle misdrijven uit die tijd, was geen optie voor de Noord-Ierse partijen en slachtofferorganisaties.

Tijdens de meer dan 30 jaar durende Troubles kwamen meer dan 3.600 mensen om en raakten tienduizenden anderen gewond. Het conflict kwam officieel tot een einde met het Goedevrijdagakkoord van 1998. 

Dat betekent echter niet dat de spanningen volledig zijn gaan liggen, zeker nadat in 2017 de eenheidsregering uiteenviel die tot stand kwam in het kader van het vredesproces. In 2019 werd tijdens rellen nog een journaliste doodgeschoten. En ook de brexitonderhandelingen, waarbij de "zachte grens" tussen Noord-Ierland en Ierland op het spel stond, zorgden voor spanningen.

Sinds donderdag vinden in Derry verschillende herdenkingsplechtigheden plaats. Volgens de krant Irish Times zal de Ierse premier Micheál Martin zondag/vandaag een krans neerleggen bij het herdenkingsmonument en spreken met de families van de slachtoffers.