Vijf vragen en antwoorden over het steeds groter wordende protest in Iran

Sinds vorige week donderdag gaan mensen in Iran de straat op om te betogen tegen onder meer corruptieverdenkingen en de volgens hen uitblijvende economische vooruitgang met stijgende prijzen en een hoge werkloosheid.

Al gaat het de laatste jaren ook wel beter met Iran. Sinds het versoepelen van de sancties van de atoomdeal met het Westen krijgt het land weer stelselmatig toegang tot handel met het buitenland en buitenlandse steun. De inflatie is gedaald van 34 naar 10 procent, de economie zal dit jaar met 4,8 procent groeien en de werkloosheid daalt. 

Toch merkt een groot deel van de bevolking bitter weinig van die economische heropleving - zo blijft de jongerenwerkloosheid met 24 procent torenhoog - en lijdt ze vooral op het platteland en in de kleinere steden nog steeds honger. 

De oliesector is bovendien een belangrijke bron van inkomsten voor Iran. Met een dagelijks volume van 3,8 miljoen vaten is Iran na Saoedi-Arabië en Irak de derde producent van olie binnen oliekartel OPEC. Maar ook de oliedollars blijven aan de vingers van de machthebbers kleven, vinden de demonstranten, die na een lange sluimerende onvrede nu dan toch de straat op trekken.

Het protest is ongezien in het Iran van de laatste jaren. Toen in 2009 tienduizenden Iraniërs op straat kwamen, betoogden ze nog tegen de herverkiezing van toenmalig president Mahmoud Ahmadinejad en was het protest nog georganiseerd door de oppositie.

Ahmadinejads opvolger, Hassan Rohani, die bij ons bekend staat als een gematigde progressief, wordt nu met het grootste protest uit zijn ambtstermijn geconfronteerd sinds de voorstelling van de nieuwe begroting. Daarin zit door bezuinigingen minder geld voor de armen, terwijl de rijke en religieuze elite gespaard worden.

De demonstraties zijn in amper enkele dagen uitgegroeid tot een massabeweging die nu verder gaat dan louter een verbetering van de economie. Er is niet één groep aan te duiden als de aanstoker van de demonstraties, de onvrede lijkt deze keer veel dieper te zitten en is algemeen gericht tegen de conservatieve sjiitische geestelijkheid die het land sinds 1979 regeert, met ayatollah Ali Khamenei als de hoogste geestelijke.

Ook Rohani zelf heeft zich al tegen de "intransparantie" en zijn tegenstanders in de elite uitgesproken, die niet willen meewerken met zijn hervormingsvoorstellen van het land.

Het protest wordt bovendien veel meer dan in 2009 nog aangevuurd door de sociale media, waar gewone burgers razendsnel al dan niet correcte informatie met elkaar delen en elkaar ophitsen om de straat op te trekken.

Iran is een van de grootste machten in het Midden-Oosten en samen met Saoedi-Arabië een van de twee hoofdrolspelers in het conflict tussen sjiitische (Iran) en soennitische (Saoedi-Arabië) moslims. Aan die verdeling hangt een bijna onontwarbare puzzel vast van invloeden en machten en tegenmachten. Zo wordt Iran ervan beschuldigd een sjiitische as te willen bouwen van Iran over Irak en Syrië (waar dictator Bashar al-Assad gesteund wordt) richting de Middellandse Zee tot in Libanon (waar de Hezbollah-militie steun van Iran krijgt).

Meer richting het zuiden ligt Saoedi-Arabië dan weer naast de Iraanse bondgenoot Qatar en ondersteunt Iran de sjiitische Houthi-rebellen in Jemen.

Nog meer chaos in dat kruitvat of een machtswissel in Iran kan het uiterst broze evenwicht in de regio helemaal op zijn kop zetten. Zo lijdt het geen twijfel dat in Saoedi-Arabië met enig genoegen naar het protest wordt gekeken: de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman noemde Khamenei ooit "de nieuwe Hitler van het Midden-Oosten".

Khamenei, die de hoogste macht van het land in handen heeft, heeft trouwens helemaal geen begrip voor de eisen van de bevolking en zegt dat "de vijanden zich hebben verenigd, en ze gebruiken alle middelen, geld, wapens, beleid en hun veiligheidsdiensten om problemen te creëren voor het islamitische regime".

"De vijand is altijd uit op een kans en gelijk welke scheur om de Iraanse natie te infiltreren en te treffen", voegde Khamenei er nog aan toe. "De waardigheid, veiligheid en vooruitgang van de Iraanse natie is te danken aan de zelfopoffering van de martelaren. Vijanden kunnen hun wreedheden niet uitoefenen door de geest van moed, opoffering en geloof onder de bevolking."

Zondag al sprak de Iraanse president Hassan Rohani het volk toe. Hij toonde zich weliswaar solidair met de betogers, maar verwierp tegelijk de gewelddadige rellen "die de veiligheid van het land en het volk in gevaar kunnen brengen".

De Amerikaanse president Donald Trump heeft via Twitter al verschillende keren kritiek geuit op de Iraanse regering. "Het volk van Iran roert zich eindelijk tegen een bruut en corrupt regime. Al het geld dat president Obama dom genoeg aan hen heeft gegeven, is naar terrorisme en in hun zakken gevloeid." 

"De mensen hebben weinig voedsel, veel inflatie en geen mensenrechten", aldus Trump nog. Gisteren al riep hij op tot een verandering van het regime dat volgens hem op alle fronten faalt en de bevolking onderdrukt.

De EU kijkt met stijgende bezorgdheid naar Iran en zegt dat "wij na de verklaringen van president Rohani verwachten dat het recht op vrije demonstraties en op vrijheid van meningsuiting gegarandeerd zal blijven".

Ook vanuit de Turkse hoofdstad Ankara kwam vandaag bezorgdheid over de berichten over gewelddadige protesten in het buurland. De Turken raden buitenlandse krachten aan zich afzijdig te houden. "We wensen dat vrede in het land zo snel als mogelijk hersteld wordt, en dat het gezond verstand overwint om een escalatie van de gebeurtenissen te voorkomen", aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring per e-mail.