Vergeten held: deze Zwitserse Schindler redde duizenden joden van de Holocaust

In een buitenwijk van de Zwitserse hoofdstad Bern herinnert een stille straat aan de diplomaat: de Carl Lutz Weg.  Voorbijgangers hebben geen idee wie de man is naar wie de straat is vernoemd, al geven de kleine lettertjes onder de straatnaam een hint: Zwitserse viceconsul van Boedapest, 1942 tot 1945.

Een journalist van de BBC trok naar het Zwitserse ministerie van Buitenlandse Zaken voor meer informatie. Daar liggen nog duizenden oude brieven, allemaal afgestempeld door de Zwitserse overheid. Iedere brief bevat familiefoto's. Bijvoorbeeld van de Geigers: Sandor, Istvan, Eva en Janos of de Brettlers: Izsak, Mina en Dora.

Deze brieven zijn het werk van Carl Lutz. Als diplomaat in Boedapest probeerde hij duizenden joden te behoeden voor de deportatie.  

"Na de bezetting van Boedapest werden de Hongaarse joden in sneltempo naar Auschwitz gedeporteerd", aldus Holocaust-expert Charlotte Schallié tegen BBC. "Lutz begreep dat hij snel moest handelen."

Schallié vergelijkt Lutz met Oskar Schindler, de Duitse industrieel die joden van de deportatie redde door hen werk te geven in zijn fabrieken. Het verhaal van Schindler werd in 1993 door regisseur Steven Spielberg onsterfelijk gemaakt (Schindler's List). 

Een van hen was Agnes Hirschi. Ze werd geboren in Groot-Brittannië en verhuisde kort daarna met haar Hongaarse ouders naar Boedapest. "Mijn moeder en ik gingen naar het Zwitserse consulaat. Lutz zat achter zijn grote bureau en gaf mij een paspoort."

Toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog zou verliezen, werden de operaties van de nazi's steeds brutaler. In plaats van deportaties te organiseren, werden joodse gezinnen naar de oevers van de Donau gebracht en daar doodgeschoten.

Als reactie hierop creëerde Lutz 76 schuiladressen, deze lagen - technisch gezien - op Zwitsers grondgebied. Duizenden vonden hier onderdak. Zweden en het Rode Kruis zette vergelijkbare zogenaamde safehouses op. Alles bij elkaar waren er zo'n 120 schuiladressen in Boedapest.

Hirschi vond in december 1944 onderdak in het Zwitserse consulaat zelf. De stad zette zich op dat moment schrap voor een veldslag met het oprukkende Sovjetleger. "Ik vierde mijn zevende verjaardag in de kelder", vertelt Hirschi. "Carl Lutz was een ontzettend aardige man. Hij gaf me het beetje chocolade dat hij bewaard had."  

Boedapest werd twee maanden belegerd. Hirschi vond de Russen in eerste instantie helemaal niets."Ze kwamen in de kelder en zagen er verschrikkelijk uit. Ze hadden zich wekenlang niet geschoren en wilden horloges en alcohol. Ze dronken zelfs het parfum van mijn moeder." Na de overwinning van de Sovjets kon ze in februari 1945 de kelder verlaten. Lutz werd teruggeroepen naar Zwitserland.

Waarom deed Zwitserland zo kil? Een eerste reden: de Russen hadden andere Zwitserse diplomaten in Boedapest gearresteerd en de prioriteit was om hen terug te krijgen. Een andere, zegt de Zwitserse historicus Francois Wisard, is een Zwitserse aversie tegen het vieren van helden. "In Zwitserland houden ze niet van een persoonlijkheidscultus. Ik denk dat wat hij deed buitengewoon was, maar ik ben terughoudend in het gebruik van het woord held."

Maar de belangrijkste reden is de neutrale houding waaraan Zwitserland gehecht was. Hoe heldhaftig de daden van Lutz ook waren, ze passen niet in de Zwitserse vastberadenheid om te allen tijden volledig neutraal te zijn. 

De Zwitserse diplomaat vond wel geluk in de ruïnes van Boedapest. Na de oorlog trouwde Carl Lutz met Hirsch haar moeder. Hirsch zet zich in om de nagedachtenis aan haar stiefvader levend te houden. "Ik denk dat hij een held was. Hij was een erg verlegen man, het lag niet in zijn aard om in actie te komen, maar hij zag de ellende van de joden en greep in."

Lutz wordt door veel landen geëerd: Israël, Duitsland, Hongarije en de Verenigde Staten. Volgend jaar zal een kamer naar hem vernoemd worden op zijn oude werkplek, het Zwitserse ministerie van Buitenlandse Zaken. Maar toch, vraag de meeste mensen in Zwitserland over Carl Lutz, en het antwoord zal zijn "wie?"