“Ik heb mij altijd voorgenomen mijn ambten in waardigheid te dragen en ook in waardigheid afscheid te nemen”, zei de 64-jarige Merkel vanmiddag op een persconferentie na opnieuw slechte resultaten bij lokale verkiezingen gisteren. “Ik ben nu al meer dan achttien jaar partijvoorzitter en sinds dertien jaar ben ik ook bondskanselier. In 2005 zei ik dat ik Duitsland wilde dienen en ik ben zeer dankbaar dat al zo lang te mogen doen.”

“Maar vandaag is het tijd een nieuw hoofdstuk te schrijven”, kondigde ze aan. “Op het volgende partijcongres zal ik mij niet opnieuw kandidaat stellen voor het ambt van partijvoorzitter. Deze vierde ambtstermijn is mijn laatste, ik zal in 2021 niet opnieuw aantreden als kandidaat voor het ambt, en ook geen parlementslid worden. Ik heb ook geen verdere politieke ambities.”

Merkel ligt al langer onder vuur, ook binnen haar eigen partij. Ooit was ‘das Mädchen’ het goudhaantje van de christendemocraten, waar niemand tegenop kon. Merkel bracht rust, kalmte, ernst en pakte de problemen aan. Vandaag overheerst vooral het gevoel dat er geen ambitie meer is, geen visie. Merkel hoopt met haar beslissing die ambitie nu terug te kunnen brengen en ziet voor haar partij “meer kansen dan risico’s”. “Ik neem dit besluit zodat de huidige regering zich volop kan concentreren op de uitdagingen. Daarom moeten we halfweg de regeerperiode de coalitie nogmaals evalueren. Ook wil ik mijn partij de gelegenheid geven zich ten volle voor te bereiden op de toekomst.”

Merkels CDU bestuurt Duitsland sinds 2013 samen met de Beierse zusterpartij CSU en de sociaaldemocraten van SPD, maar de drie partijen verloren vorig jaar al fors bij de federale verkiezingen. Desondanks ging de ‘grote coalitie’ of ‘GroKo’ gewoon verder, zij het niet bij elk partijlid van harte.

Sinds het begin van de vierde ambtstermijn van Merkel in maart kwam het bovendien al tot verschillende regeringscrisissen, onder andere over migratie en recent nog over de rellen in Chemnitz. Peiling na peiling toont aan dat de Duitser zijn vertrouwen in de regering kwijt is geraakt, ondanks alle beloftes van een propere herstart en een nieuwe lei. Veel media vragen zich nog af of deze coalitie nog wel een beleid kan voeren. Iedereen voelt: de klad zit er in.

Kiezers langs beide kanten van het spectrum wijken daardoor almaar meer uit naar andere, “frisse” partijen. Twee weken geleden al leden de CSU en de SPD een zware nederlaag bij deelstaatverkiezingen in Beieren. Gisteren kwamen daar nog eens desastreuze cijfers bij na de verkiezingen in Hessen. De CDU bleef de grootste maar verloor er 11,3 procentpunt. Winst was er in Hessen en Beieren vooral voor de rechts-populistische AfD en de Groenen, zoals de peilingen voorspeld hadden. 

“De cijfers zijn heel ontgoochelend en bitter”, zei Merkel vanmiddag onomwonden. “We kunnen na deze verkiezingen ook op nationaal vlak niet zomaar overgaan tot de orde van de dag. Ik wil dat we de dag van gisteren als een breekpunt gaan beschouwen. In dat breekpunt kunnen dan ook kansen liggen.”

Merkel verklaarde dat elke politicus voor zichzelf moet nadenken, en dat zij dat ook zelf gedaan heeft. “Ik draag de verantwoordelijk, voor wat gelukt is, maar ook voor wat niet gelukt is. Het beeld van de regering vandaag is niet aanvaardbaar. Dat heeft diepere oorzaken dan het communicatieve.”

Ook de federale coalitiepartner SPD verloor zwaar, waardoor ook daar nog meer stemmen opgaan de zwart-rode coalitie te ontbinden en opnieuw naar de kiezer te trekken. Tegelijkertijd is er het besef dat die alleen maar een nieuwe afstraffing zouden brengen en dus geen goed idee zijn. Maar iets moet er gebeuren, zegt ook de SPD-top: “De toestand in de regering is niet meer te aanvaarden”, klonk het gisteren bij SPD-voorzitter Andrea Nahles.

Nu ze zich niet meer kandidaat stelt om zichzelf op te volgen, zal in Merkels partij een gevecht losbarsten voor de opvolging, niet enkel als voorzitter, maar later mogelijk ook als bondskanselier. Friedrich Merz, gewezen fractievoorzitter van CDU/CSU, zou zich kandidaat willen stellen voor het voorzitterschap, vernam DPA bij zijn entourage. De vroegere rivaal van Merkel trok zich de voorbije jaren terug uit de politiek.

Maar er zijn nog kapers op de kust. De secretaris-generaal van de CDU, Annegret Kramp-Karrenbauer, wil Merkel bijvoorbeeld ook graag opvolgen. Kramp-Karrenbauer was tot februari minister-president van de deelstaat Saarland. Merkel had haar in februari voorgesteld als de nieuwe secretaris-generaal, wat ongebruikelijk is voor een succesvolle minister-president in Duitsland.

Ook de federale minister van Gezondheid Jens Spahn kondigde zijn kandidatuur aan, stelt het Duitse persagentschap DPA. Hij had zich in het verleden geprofileerd als criticus van Merkel en vertegenwoordiger van de erg conservatieve vleugel binnen CDU. Na de parlementsverkiezingen van 2017 had Merkel hem als minister in haar kabinet binnengehaald. 

In december vindt in Hamburg het nationale partijcongres van CDU plaats.