Usuga, beter bekend als ‘Otoniel’ was al jarenlang op de vlucht, maar wist tot nu toe uit de handen te blijven van de autoriteiten. “We zaten al zeven jaar achter Usaga aan”, zei generaal Fernando Navarro, hoofd van het Colombiaanse leger na de arrestatie van de bendeleider. Volgens de Colombiaanse krant El Tiempo kreeg de Nationale Politie twee weken geleden echter waardevolle informatie over de verblijfplaats van Usuga. 

Zaterdagmiddag (lokale tijd) kon hij dan ook worden opgepakt in de stad Turbo, in het noordwesten van het land, niet ver van de grens met Panama. Het stadje ligt de streek Urabá, waar Otoniel opgroeide en wat bekend staat als het bastion van de bende. Later zaterdag is hij overgebracht naar de hoofdstad Bogotá.

Bij de operatie, Osiris gedoopt - dat onder meer verwijst naar de god van de doden uit de Egyptische mythologie - waren meer dan 300 militairen en politieagenten betrokken. Er werden 24 helikopters ingezet.

Usuga wordt beschuldigd van verschillende misdaden, waaronder drugssmokkel, moord, ontvoering en afpersing. Volgens president Duque gaat het dan ook om de zwaarste slag deze eeuw voor de drugssmokkelaars in zijn land. Hij vergeleek het met de val van Pablo Escobar, de leider van het Medellín-kartel die in 1993 werd doorgeschoten door de politie. 

Colombia had een beloning van maar liefst drie miljard pesos (ruim 680.000 euro) op het hoofd van Usuga gezet. Ook de Verenigde Staten wilden hem graag ingerekend zien en loofden eerder een beloning van 5 miljoen dollar (4,3 miljoen euro) uit voor informatie over zijn verblijfplaats.

De president riep de overblijvende leden van de Clan Del Golfo op om zich over te geven.

Op 18-jarige leeftijd had Otoniel zich eerst aangesloten bij het Volksbevrijdingsleger (EPL), een marxistische guerrillabeweging die de activiteiten staakte in 1991. Maar toen de machtsverhoudingen in het land veranderden, sloot hij zich aan bij een extreemrechtse paramilitaire organisatie. 

Otoniel, geboren op 15 september 1971 in Necloclí, stond aan het hoofd van de Clan del Golfo sinds zijn broer Juan de Dios in 2012 tijdens een schermutseling met de politie om het leven kwam. De twee mannen hadden toen al een crimineel netwerk gebouwd met vertakkingen in bijna 300 van de 1.102 gemeentes in Colombia. De bende bestaat vandaag de dag bestaat uit 1.200 gewapende leden, van wie de meeste voormalige extreemrechtse paramilitairen. Naast drugshandel zouden ze ook betrokken zijn bij illegale mijnbouw. 

Als erfgenaam van verschillende groepen gedemobiliseerde paramilitairen, probeerde Otoniel ook politieke macht uit te oefenen. In Colombia raakten politiek (geweld) en drugshandel namelijk innig met elkaar verbonden. De clan presenteerde zich dan ook steeds meer als een politieke beweging: de ‘Autodefensas Gaitanistas de Colombia (AGC)’. In Urabá doken de laatste tijd steeds vaker pamfletten en graffitis met die naam op. Maar de ‘politieke partij’ AGC was volgens experts niet meer dan een dekmantel voor drugshandel.

‘Autodefensas’ verwijst naar de paramilitaire groepen die werden opgericht uit zelfbescherming in gebieden die door extreemlinkse guerrillagroepen zoals de FARC (inmiddels gedemobiliseerd en een politieke partij) werden geterroriseerd. De regio waar Otoniel en zijn broer opgroeiden, Urabá, was indertijd grotendeels in handen van de FARC. ‘Gaitanista’ refereert aan de populaire politicus Jorge Eliécer Gaitán. Die werd in 1948 vermoord, en zijn dood wordt gezien als de start van de bloedige burgeroorlog die het land decennialang in haar greep zou houden. 

De Colombiaanse autoriteiten begonnen in 2016 een operatie tegen de organisatie van drugsbaron Otoniel. Tientallen bendeleden werden gedood of gevangengenomen en de overheid pakte hem ook financieel aan. 

Vanwege de klopjacht moest de drugsbaron zijn leven van luxe opgeven. Volgens de autoriteiten reisde de clanleider sindsdien enkel nog te voet of op de rug van een ezel, gebruikte hij geen telefoon en sliep hij nooit langer dan twee opeenvolgende nachten op dezelfde plaats. De bendeleider kondigde in 2017 in een videoboodschap aan zichzelf aan te geven, maar zover kwam het nooit.

Bovendien sloot het net rond Otoniel zich steeds meer: in maart dit jaar arresteerden de Colombiaanse politie en de Amerikaanse drugsopsporingsdienst DEA zijn zus, Johana Usuga. Zij werd uitgeleverd aan de VS om daar terecht te staan voor drugshandel en het witwassen van geld.

Colombia is de belangrijkste exporteur van cocaïne ter wereld.

Cocaïne is overal én vooral daar waar u het niet verwacht. Vier gebruikers aan het woord: “Op den duur nam ik een gram per dag. Ook op de schoolbanken” (+)

Het dossier ‘Coke aan de kaaien’ is een vijfdelige reeks, waarin we het verhaal vertellen over de drugsoorlog in de haven van Antwerpen, aan de hand van de bekendste cocaïnebazen en -families. Wie beslist wat achter de schermen van de illegale miljoenenbusiness?