Litouwen stelt onderzoek in nadat vliegtuig met kritische journalist aan boord plots wordt gedwongen te landen in Wit-Rusland

Vilnius zei met internationale partners te zullen samenwerken om het luchtruim van Wit-Rusland te sluiten voor internationale vluchten. Nadat het vliegtuig na de omleiding alsnog in Vilnius landde, hebben de Litouwse autoriteiten een onderzoek ingesteld. Volgens de procureur-generaal is een voorlopig onderzoek geopend naar de gedwongen landing. Het wordt uitgevoerd door de gerechtelijke politie van de EU-lidstaat, tevens lid van de NAVO. De passagiers en de bemanning van het vliegtuig zullen worden ondervraagd.

“We verwachten ook dat ze meewerken met de wetshandhavers en onze ambtenaren alle informatie geven die ze hebben”, zei premier Ingrida Simonyte volgens het Baltische persagentschap BNS na een ontmoeting met passagiers op de luchthaven van Vilnius. “We hopen dat de mensen vanavond zo snel mogelijk naar huis mogen, want we begrijpen dat iedereen moe is.”

Wit-Rusland dwong het vliegtuig, dat van Athene naar Vilnius vloog, in Minsk te landen en hield de 26-jarige journalist Roman Protasevitsj aan. Er lopen verscheidene aanklachten tegen Protasevitsj wegens zijn betrokkenheid bij de oppositie tegen Wit-Russisch president Aleksandr Loekasjenko.

Protasevitsj is de voormalige redacteur van het invloedrijke Wit-Russische oppositiemedium Nexta en woont in Polen. In november plaatsten de Wit-Russische veiligheidsdiensten zijn naam en die van de oprichter van Nexta, Stepan Poutilo, op een lijst van “personen die betrokken zijn bij terroristische activiteiten”. Nexta speelde een sleutelrol in de recente golf van protesten tegen de herverkiezing van president Loekasjenko vorig jaar. Loekasjenko bekleedt zijn ambt al sinds 1994.

Sommige passagiers zeggen gezien te hebben hoe de jonge activist zijn koffers leegmaakte en voorwerpen aan zijn vriendin gaf toen hij er zeker van was dat het vliegtuig in Minsk zou landen. “Hij begon in paniek te raken en te zeggen dat het door hem kwam,” vertelde Monika Simkiene, een 40-jarige Litouwse vrouw aan het Franse persagentschap AFP, toen de vlucht eindelijk, acht uur te laat, landde in Vilnius zoals oorspronkelijk gepland. “Hij richtte zich tot de mensen en zei dat hem de doodstraf te wachten stond”, vertelde ze. Toch leek hij “zeer kalm” toen hij eenmaal zeker was van zijn arrestatie na aankomst in Minsk, aldus de vrouw. “Hij was nerveus in het begin, maar toen hij zich realiseerde dat hij er niets aan kon doen, kalmeerde hij en accepteerde het", beaamt een andere passagier. “We moeten onze solidariteit tonen om niet één voor één gebroken te worden,” besloot een andere passagier, Aleksandr Glachkov (36), die de arrestatie van Protasevitsj een “misdaad” noemde.

De Europese Unie en de NAVO hebben de Wit-Russische actie, waarvoor naar verluidt de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko persoonlijk het bevel zou hebben gegeven, scherp veroordeeld. De leiders van de EU-landen bespreken de situatie vandaag. Ook wordt er dan gesproken over mogelijke sancties tegen Wit-Rusland. 

Ook de regering van de Verenigde Staten heeft de gedwongen landing en de daaropvolgende arrestatie van Protasevitsj streng veroordeeld. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken schreef zondagavond (lokale tijd) op Twitter dat het een “brutale en schokkende daad van het Loekasjenko-regime” was.

“Het leven van meer dan 120 passagiers, onder wie Amerikaanse burgers, werd in gevaar gebracht. Wij roepen op tot een internationaal onderzoek en coördineren met onze partners de volgende stappen. De Verenigde Staten staan achter het volk van Wit-Rusland.” De VS eist ook “de onmiddellijke vrijlating” van de opgepakte journalist en blogger Roman Protasevitsj.  “De eerste berichten wijzen op de betrokkenheid van de Wit-Russische veiligheidsdiensten en het gebruik van Wit-Russische militaire vliegtuigen om het vliegtuig te begeleiden”, aldus Blinken. “Dat is zeer verontrustend en vereist een grondig onderzoek.”

Blinken zei in ook dat de VS de “vroegst mogelijke bijeenkomst van de Raad van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie steunt om deze gebeurtenissen tegen het licht te houden”.