Karel De Gucht: "Nee, Turkije hoort niet thuis in de EU"

De EU heeft wel degelijk grenzen. Een land - of een geïntegreerd blok van landen, zoals de EU - is niet stabiel als het geen grenzen heeft. Het ontbreken van grenzen creëert onzekerheid over de onomkeerbaarheid van de Europese Unie. In een recent essay heeft de Nederlandse politicoloog Paul Scheffer het over 'de grens als huid'. Maar de grenzen van de Europese Unie zijn niet fysiek; ze zijn moreel. De mate waarin de Europese Unie geïntegreerd is, maakt dat je binnen dat blok geen twee verschillende opvattingen kan hebben over wat een staat is. Een autoritaire opvatting, ook wel eens als soevereine democratie omschreven, verstaat zich niet met een open democratie. De autoritaire staatsordening heeft in naam de traditionele democratische instellingen - een parlement, een regering, een rechterlijke macht - maar de macht ligt bij de leider, de president.

Persvrijheid
Voorbeelden: Rusland en ... Turkije. Ook de persvrijheid bestaat in naam, maar journalisten riskeren in de cel te belanden als ze kritisch zijn. In een open democratie is de pers de vierde macht, maken parlement en regering de politieke dienst uit en is de rechterlijke macht onafhankelijk. De soevereine en open democratie kunnen niet samenleven in een EU die verantwoordelijk is voor drie vierden van onze wetgeving en invloed heeft op zowat elk aspect van ons leven. Turkije is op dit ogenblik nauwelijks een democratie te noemen. Kritische kranten worden 'overgenomen' door de staat, met goedkeuring van de rechterlijke macht die 'beheerders' aanstelt; journalisten staan binnenkort terecht en riskeren levenslange opsluiting omdat ze naar buiten hadden gebracht dat het regime van Erdogan wapens zou versluizen naar islamisten in Syrië en dus 'staatsgeheimen' hadden onthuld; de rechterlijke macht wordt politiek misbruikt. De dag dat de EU een akkoord over het beheersen van de migratie sloot met Turkije, verklaarde president Erdogan : "Democratie, vrijheid, rechtsbescherming... voor ons hebben deze begrippen geen enkele waarde meer." Tusk, Juncker, Rutte en Merkel met de broek op hun enkels. Geen mooi zicht.

Islamistische tendenzen
Turkije is sinds het begin van de toetredingsonderhandelingen in 2005 van een seculiere staat - zoals Mustafa Kemal Atatürk hem had geconcipieerd na het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk (1918) - geëvolueerd naar een staat waarin de islam een steeds belangrijker rol speelt, een kaart die de AK-partij van Erdogan zonder gêne trekt. De Alevi die een zeer vrije en moderne versie van de islam volgen en pro-Westers zijn, worden gediscrimineerd. Ik acht het politiek uitgesloten dat de grootste lidstaat van de EU een moslimstaat zou zijn, laat staan een staat waarin islamistische tendenzen de kop opsteken. Ook dat is een morele grens die de overweldigende meerderheid van de Europeanen niet wil overschreden zien. Erdogan heeft bovendien het bestand opgezegd met de PKK, de Koerdische partij van Öcalan, en voert opnieuw een oorlog met de Koerden, een uitputtingsslag die zoveel mogelijk slachtoffers wil maken. Hij voert oorlog tegen zijn eigen burgers, vooral om politieke redenen en omdat Turks-nationalisme weer zeer populair is in zijn land. Neen, Turkije hoort niet thuis in de EU en de uitbesteding van onze migratiepolitiek aan dit land roept ernstige vragen op naar het respect voor de fundamentele rechten van de Syrische oorlogsvluchtelingen en de Koerdische politieke vluchtelingen. Zelfs als het werkt, is het geen eerbaar akkoord.

AK-partij van Erdogan
Het is ooit anders geweest. Toen de toetredingsonderhandelingen in 2005 startten, was er hoop dat dit proces Turkije blijvend zou verankeren in het seculiere en democratische Europa. Ik heb de ultieme gesprekken over de opening van die onderhandelingen gevoerd met Joshka Fischer en Jack Straw, de ministers van Buitenlandse Zaken van Duitsland en Groot-Brittannië. En ik was een uitgesproken voorstander van die optie. Sindsdien is veel water door de Bosporus gestroomd en is het water alleen maar dieper geworden. Beide partijen gaan daarin niet vrijuit maar de verantwoordelijkheid daarvoor ligt in overgrote mate bij de AK-partij van Erdogan.

Vijf minuten politieke moed, aub
Er zijn nog minstens twee andere redenen waarom Turkije binnen afzienbare tijd nooit lid kan worden. Zij houden verband met de zogenaamde absorptiecapaciteit : zou de EU zo'n uitbreiding kunnen verwerken? Wij hebben ons verkeken op de moeilijkheidsgraad de landen van het vroegere Oostblok te integreren. Er worden openlijk vragen gesteld of we Bulgarije en Roemenië wel hadden moeten toelaten. Er zal een generatie over gaan vooraleer zij een vergelijkbaar inkomen hebben en een rechtsstaat die naam waardig. Wij kunnen nu sowieso geen verdere uitbreiding aan. Zeker niet met een land van pakweg 80 miljoen inwoners. Indien de EU zou uitbreiden met Turkije, worden Syrië, Iran en Irak onze buren. De politieke integratie van de Unie en haar buitenlandpolitiek staan nog in hun kinderschoenen. Wij zijn niet opgewassen tegen de uitdagingen waarmee we in die regio zouden geconfronteerd worden.

De leiders van de EU zouden er beter aan doen dit ook te zeggen aan de Turkse president. Vijf minuten politieke moed, aub.

Lees elke week de opinie van Karel De Gucht en abonneer je nu op Het Laatste Nieuws