IN KAART. Vijftig dagen oorlog in Oekraïne: hoe het strijdtoneel zich verplaatst naar het oosten

Lees alles over de oorlog in Oekraïne in dit dossier.

De Russen vielen Oekraïne binnen langs drie fronten: het noorden via Wit-Rusland, het zuiden, waar pro-Russische rebellen al sinds 2014 aan de macht zijn op het schiereiland de Krim en via de Russische grens in het oosten. Het hoofddoel van de invasie was duidelijk: de Oekraïense hoofdstad Kiev. Vrij snel konden de Russen vanuit drie richtingen tot dicht bij de stad komen, en voorsteden als Irpin en Boetsja werden midden maart ingenomen. 

Door de sterke Oekraïense weerstand werd de Russische opmars echter vertraagd, waardoor meer en meer Russische troepen rond de steden werden ingezet. De Russen probeerden steden als Charkiv, Tsjernihiv, Marioepol en ook hoofdstad Kiev te omsingelen. 

Begin april, na vijf weken oorlog, begonnen steeds meer Russische troepen zich terug te trekken. Oekraïense strijdkrachten veroverden in het noorden steeds meer gebied terug op de Russen en de dreiging op Kiev nam stillaan af. In de steden die werden heroverd werd duidelijk hoe wreed de Russische troepen tekeer waren gegaan. Beelden van tientallen burgerslachtoffers op straat in Boetsja gingen de wereld rond. Rusland beweert dat de foto’s uit Boetsja in scène zijn gezet.

De burgemeester van het naburige Irpin beschuldigt de Russen eveneens van ernstige oorlogsmisdaden. Russische troepen scheidden er de mannen van de vrouwen en kinderen. “Ze schoten degenen neer die ongehoorzaam waren”, aldus de burgemeester. De doden werden vervolgens opzettelijk overreden door tanks. “Met schoppen hebben we de lijken van het asfalt geschraapt.”

Russische troepen trokken zich begin april ook terug uit de regio rond de stad Soemy, in het noordoosten van Oekraïne. Daarbij lieten ze op verschillende plaatsen mijnen achter, waardoor de regio nog steeds niet als veilig kan worden beschouwd. 

Ongeveer gelijk met de terugtrekking in het noorden en het noordoosten van het land, kondigde Rusland aan dat het zijn “speciale militaire operatie” zou concentreren op het oosten van Oekraïne. De Oekraïense overheid riep burgers in het oosten op om het gebied onmiddellijk te verlaten, uit vrees voor een grootschalig Russisch offensief in de regio. 

De Oekraïense stad Marioepol is in de nacht van dinsdag op woensdag opnieuw het doel geworden van Russische luchtaanvallen. De grootstad Charkiv, in het oosten van het land, zou door Russische artillerie zijn beschoten. Volgens het Oekraïense leger is de militaire situatie op het terrein niet veel veranderd.

Oekraïne en veel andere landen beschuldigen Rusland van misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden. De Amerikaanse president Joe Biden heeft de Russische wreedheden in Oekraïne dinsdag zelfs “genocide” genoemd. De Britse premier Boris Johnson uitte die beschuldiging al eerder. Ook de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) zegt in een recent onderzoeksrapport dat Rusland mensenrechtenschendingen heeft gepleegd en het internationale humanitaire recht heeft geschonden tijdens de invasie van Oekraïne. 

“Het rapport doet verslag van het brede scala aan mensenrechtenschendingen dat is begaan door de Russische troepen in Oekraïne”, zei de Amerikaanse OVSE-ambassadeur Michael Carpenter woensdag in een toespraak. “Dit omvat bewijs van directe aanvallen op burgers, aanvallen op medische voorzieningen, verkrachtingen, executies, plunderingen en gedwongen deportatie van burgers naar Rusland.”

De onderzochte periode loopt van 24 februari, het begin van de Russische invasie, tot 1 april. Kort daarna doken beelden op van gedode burgers op straat in Boetsja. Die schokten de wereld en leidden tot beschuldigingen van Russische oorlogsmisdaden. In het rapport staat dat “bewijs wijst op een grote oorlogsmisdaad en een misdaad tegen de menselijkheid begaan door de Russische strijdkrachten”. De onderzoekers roepen op tot een internationaal onderzoek.

Sinds het begin van de oorlog zijn al meer dan 4,6 miljoen mensen gevlucht uit Oekraïne, blijkt uit cijfers van het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR. Europa maakte sinds de Tweede Wereldoorlog nooit zo’n vluchtelingenstroom mee. De VN schatten - volgens cijfers van vorige week - ook dat in het land ongeveer 7,1 miljoen mensen ontheemd zijn. 

Inmiddels zouden al zo’n 870.000 vluchtelingen, waaronder ook vrouwen en kinderen, terug naar huis zijn gekeerd, meldt de Oekraïense grenswacht. Het gaat dan vooral om inwoners van de westelijke regio’s die als veiliger worden beschouwd. 

Hoeveel slachtoffers al gevallen zijn is moeilijk te verifiëren. Het is moeilijk om informatie te krijgen uit zwaar getroffen gebieden en vervolgens ook nog eens na te gaan of die cijfers kloppen. Vorige week meldden de Verenigde Naties dat de dood van 1.480 burgers in Oekraïne kon worden bevestigd. Volgens het Oekraïense parket-generaal zijn zeker 197 kinderen omgekomen. De regio’s Donetsk, Kiev en Charkov zijn het zwaarst getroffen inzake kindersterfte. Nog eens 351 kinderen raakten gewond.

Het werkelijke aantal slachtoffers ligt waarschijnlijk veel hoger. Alleen al in de belegerde havenstad Marioepol zouden sinds het begin van de Russische invasie tot 22.000 personen zijn omgekomen. Dit heeft de militaire gouverneur van de regio Donetsk, Pavlo Kirilenko, dinsdag aan CNN gezegd.

Rusland maakt niet veel bekend over de omvang van de verliezen sinds het begin van de invasie. De laatste officiële balans - op 29 maart - gewaagde van 1.351 doden en 3.825 gewonden. De woordvoerder van het Kremlin erkende vorige week wel dat het land “grote militaire verliezen” heeft geleden.

De onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland over een vredesakkoord verlopen intussen “extreem moeilijk”. Dat zei de Oekraïense onderhandelaar Michailo Podoljak, raadgever van het Oekraïense presidentschap. Hij hekelt dat “de Russische zijde vasthoudt aan haar traditionele tactiek van openbare druk op het onderhandelingsproces”.

Poetin hekelde op zijn beurt een gebrek aan coherentie van de Oekraïners, die volgens hem moeilijkheden scheppen. De onderhandelingen zijn volgens de Russische president “op een dood spoor” beland.