De vijf belangrijkste vragen en antwoorden na de Catalaanse verkiezingen

Dat hangt er, zoals vaak, van af hoe je het bekijkt. Allereerst de cijfers: de grootste partij die uit de stembusgang is gekomen, is het antiseparatistische en liberale Ciudadanos, wat een duidelijk signaal van een groot deel van de kiezers is. De partij werd tien jaar geleden opgericht om zich af te zetten tegen het nationalisme en behaalde nu zowel de meeste stemmen als het meeste zetels in het nieuwe Catalaanse parlement: 25,4 procent, goed voor 37 van de 135 zetels.

Tweede grootste partij is, in tegenstelling tot de verwachtingen, de lijst Junts per Catalunya van de afgezette premier Carles Puigdemont. Hij haalde met 21,6 procent nipt meer stemmen dan zijn voormalige coalitiepartner, de links-republikeinse ERC, die blijft steken op 21,4 procent. Junts per Catalunya krijgt daarmee 34 zetels, ERC 32. Beide partijen boeken met 66 zetels dan ook winst dan toen ze bij de vorige verkiezingen nog in kartel opkwamen (toen 62 zetels). Ook voor Puigdemont was het dus gisteren een goede avond.

Ook aan de verliezerszijde is de uitslag duidelijk: twee partijen worden afgestraft voor hun politiek van de afgelopen maanden en jaren. 

Aan de andere kant leest de uitslag van gisteravond ook vooral als een ramp voor de rechtse Partido Popular (PP) partij van Spaans premier Mariano Rajoy, die in november de autonomie van Catalonië vanuit Madrid aan banden heeft gelegd. Zijn plan met nieuwe verkiezingen de separatisten van de macht te halen, is compleet mislukt. Met een terugval van 11 naar 3 zetels en amper 4,2 procent van de stemmen lijkt Rajoy elke vorm van autoriteit in de opstandige regio bovendien kwijt te zijn geraakt.

"Communicerende vaten", noemde Europees Parlementslid voor N-VA Mark Demesmaeker vanochtend op Radio 1 de historisch goede score van Ciudadanos en de al even historisch slechte uitslag van de PP. "Wat Ciudadanos heeft gewonnen, heeft de PP verloren."

Opnieuw: ja en neen. Het separatistische blok van JxCat, ERC en CUP verliest twee zetels (van 72 naar 70), maar behoudt zo wel nipt de absolute meerderheid van 68 zetels in het nieuwe parlement. Voor Puigdemont een duidelijk signaal: de uitslag is wat ze is en niemand kan de absolute meerderheid voor het separatisme betwisten. "Rajoy heeft het plebisciet verloren dat hij wou" en het feit dat het separatistische kamp de meerderheid behoudt, is "een klap", jubelde Puigdemont gisterenavond vanuit Brussel. "De Catalaanse republiek heeft het gehaald van de monarchie van artikel 155", klonk het triomfalistisch.

Ook Vlaams minister-president Geert Bourgeois zegt dat Spanje de uitslag niet kan negeren. "Tijd voor dialoog. Proficiat Carles Puigdemont", tweette de N-VA'er.

Toch kan Puigdemont er niet naast kijken dat de separatisten in stemmenaantal opnieuw geen meerderheid hebben behaald. Meer zelfs, dat stemmenaantal van JxCat, ERC en CUP samen daalde zelfs licht van 47,7 procent naar 47,5 procent van het electoraat.

Inès Arrimadas, de leidster van Ciudadanos, was er gisteren dan ook als de kippen bij om er op te wijzen dat de Catalanen die een stem hebben uitgebracht tegen separatisme, talrijker zijn dan zij die voor stemden. Ciudadanos behaalde 1,1 miljoen stemmen. De som van de stemmen voor niet-separatistische partijen (Ciudadanos, Partido Socialista, Cataluña en Comú en de Partido Popular) is goed voor 52,1 procent van de stemmen, meer dus dan de separatisten. 

"Eén zaak is vanaf nu nog duidelijker (...) De meerderheid van de samenleving steunt de unie met de rest van de Spanjaarden en Europeanen. De nationalistische partijen zullen nooit kunnen praten in naam van heel Catalonië, want Catalonië dat zijn wij allen", zei Arrimadas.

De separatisten zien dat anders, zij plaatsen bijvoorbeeld het linkse Cataluña en Comú, dat wel voor een referendum maar tegen eenzijdige onafhankelijkheid is, bijvoorbeeld niet in het niet-separatistische kamp. Op die manier hebben de no independentistas 'maar' 44,6 procent behaald.

Opnieuw blijkt dat Catalonië niet enkel verdeeld is tussen voor- en tegenstanders van afscheiding van Spanje, die verdeeldheid is ook een uiting van verdeeldheid tussen stad en platteland. In de provincie Barcelona behaalden de separatisten samen maar 44 procent en deed vooral Ciudadanos het goed. Het is ook hier dat de Partido Popular haar drie zetels kon binnenhalen. 

In de twee meest rurale provincies Girona en Lleida echter haalden de separatisten samen meer dan 63 procent. De Catalaanse kieswet bevat bovendien een wegingsysteem dat rurale gebieden bevoordeelt. De kaart van de Catalaanse krant La Vanguardia laat zien hoe Catalonië op te delen valt in een klein maar dichtbevolkt oranje kustgebied (waar Ciudadanos de grootste partij werd) en een uitgestrekt maar dunbevolkt blauw-geel hinterland (waar Junts per Catalunya of ERC de grootste partij werd).

Vraag is nu wie een regering zal kunnen vormen. Voor Ciudadanos zal dat, ondanks haar klinkende overwinning, zo goed als onmogelijk zijn wegens gebrek aan meerderheid. 

Maar ook aan separatistische kant liggen de kaarten nog niet gemakkelijk. Zowel de kopman van Junts per Catalunya, Carles Puigdemont, als die van ERC, Oriol Junqueras, bevinden zich niet in de mogelijkheid een regering te vormen: de eerste bevindt zich in ballingschap in ons land en zal worden opgepakt zodra hij een voet in Spanje zet, de tweede zit al in de cel. 

"Onzekere toekomst", zo kopt de Spaanse krant El Pais dan ook vanmorgen in haar editoriaal, en daar lijkt het inderdaad op uit te draaien. De krant wijst er op dat dat separatistische meerderheid nog niet gevormd is en niet gemakkelijk in een werkbare regering om te zetten zal zijn. Die meerderheid zal de broodnodige normalisering van de politiek in Catalonië bovendien niet dichterbij brengen, zo vindt ze. De krant komt er openlijk voor uit blij te zijn met de overwinning van Ciudadanos, maar beseft meteen dat die winst niet omgezet kan worden in een werkbare meerderheid.

"Tegelijkertijd hebben de separatisten opnieuw geen meerderheid behaald", klinkt het ietwat triomfalistisch. "Eens te meer heeft de CUP, een van de meest radicale antisysteempartijen van Europa, de sleutel in handen. Puigdemont en Junqueras zullen moeten nadenken in hoeverre het de moeite loont zich in hun armen te storten, wetende dat die weg al eens zonder succes bewandeld is."

Het project van de eenzijdige onafhankelijkheid is voor El Pais met deze verkiezingen mislukt, "en zal blijven mislukken". De krant hoopt dan ook dat wie ook een regering vormt, dat deze keer "binnen de wet en ten voordele van de burgers" doet.

De enige oplossing ligt voor de krant dan ook in dialoog tussen beide grote blokken, hoe onmogelijk dat ook lijkt. "We moeten geloven dat alle kandidaten een welvarend Catalonië willen, los van hun ideologie en strategie. Daarvoor is een regering nodig die regeert en eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen vermijdt. Zeker niet na het fiasco van het onafhankelijkheidsproces, dat grote wonden heeft geslagen in de samenleving, de economie en het beeld van het land."

Met elkaar spreken is dan ook noodzakelijk, aldus de krant. "Het belang van alle Catalanen komt nu boven het partijbelang. De absolute prioriteit moet nu het herstel van de samenleving zijn." Komt de dialoog er niet, dan komen er in april… nieuwe verkiezingen.