Zuhal Demir (N-VA) wil justitie volledig in Vlaamse handen krijgen: “Er is een fundamen­teel democra­tisch probleem”

In de studie van Sottiaux en Rochtus, die bijna 500 bladzijden telt, wordt de manier waarop de bevoegdheden rond justitie vandaag zijn verdeeld in België vergeleken met de manier waarop dit in vijftien andere federale staten gebeurt. Het gaat dan onder meer om Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, de Verenigde Staten, Canada en Australië. Er wordt ook gekeken naar de pijnpunten in het Belgische systeem.

Een belangrijke vaststelling is dat de Belgische justitie nog erg unitair is georganiseerd. Daar waar de bevoegdheden rond justitie in veel federale staten grotendeels bij de deelstaten zijn ondergebracht, is dat in België niet het geval. Het overgrote deel van de bevoegdheden wordt federaal uitgeoefend. Vandaag is Demir enkel bevoegd voor alternatieve straffen zoals enkelbanden, justitiehuizen en het jeugdsanctierecht. Dat is een gevolg van de zesde staatshervorming door de regering-Di Rupo.

Vlaams minister van Justitie Zuhal Demir ziet in het onderzoek een bewijs dat een opsplitsing van justitie mogelijk is. “Een defederalisering van de bevoegdheden waarbij justitie volledig in handen komt van de gemeenschappen en de federale bevoegdheden beperkt worden tot dat wat de gemeenschappen nog samen willen doen, is haalbaar”, concludeert de N-VA-minister.

Op basis van het rapport pleit ze dan ook voor een volledige splitsing. “Op dit moment moeten deelstaten vooral uitvoeren wat federaal beslist wordt, waardoor de huidige bevoegdheid slechts een beheerskwestie wordt. Deels gefinancierd met eigenlijk middelen, maar zonder beslissingsrecht”, zegt ze. Demir wil de logica omdraaien: de bevoegdheden naar het niveau van de deelstaten brengen en dan nog beslissen wat men federaal gaat doen.

“Los van het ideologisch debat, moet vooral een fundamenteel democratisch probleem aangepakt worden. Een gezonde democratische staat bestaat uit een wetgevende, uitvoerende en een rechterlijke macht. Die eerste twee pijlers staan er. De laatste ontbreekt binnen onze deelstaten. Als democrate heb ik het daar erg moeilijk mee”, aldus Demir.

Daarnaast wil ze het ook op Vlaams niveau krijgen om het beter te doen. “Zowel justitie als veiligheid in ons land zijn een frustratie van vele mensen thuis, denk maar aan de straffeloosheid door het uitblijven van uitspraken of aan de overbevolking in onze gevangen.”

De studie is er gekomen op vraag van de Vlaamse justitieminister. Sottiaux benadrukt echter dat het om een onafhankelijk werkstuk gaat, waarin geen keuze wordt gemaakt voor of tegen defederalisering. Het onderzoek geeft een aantal scenario’s weer voor een defederalisering, maar schuift zelf geen ‘beste’ scenario naar voren. Voor Zuhal Demir is het echter cruciaal dat er bij een hervorming Vlaamse gevangenissen en een Vlaams strafwetboek komen.

Volgens de minister zouden nog enkele zaken op federaal kunnen blijven zoals de strijd tegen terrorisme, grensoverschrijdende criminaliteit en staatsveiligheid, “maar op die vlakken moeten we nog meer internationaal gaan samenwerken”, zegt ze.

De studie van Rochtus en Sottiaux wordt op 10 februari voorgesteld op een studiedag. Minister Demir zal die studiedag bijwonen. Tegelijk bezorgt Demir het onderzoek aan de verschillende parlementen en regeringen met de vraag mee het debat aan te gaan over de toekomst van onze justitie.

Op papier is het haalbaar, maar politiek is dit voorlopig een utopie voor Demir en haar partij. Een splitsing van justitie verreist een tweederdemeerderheid en die is er vandaag niet. De minister is echter hoopvol. “Voor de eerste keer zegt een studie dat een hervorming van justitie geen sprookje is, maar een realiteit kan worden”, aldus Demir.

Veel tegenstanders zullen aanhalen dat een splitsing ons veel geld zal kosten. Demir countert dat: “In België wordt er heel weinig geïnvesteerd in justitie en veiligheid. Dat is problematisch voor een rechtstaat en daar hebben enkel criminelen baat bij. Natuurlijk kost een splitsing geld, maar dat is met alle bevoegdheden die overgedragen worden.”

Demir hoopt dat een splitsing de huidige situatie nét minder ingewikkeld maakt. “Geef burgers duidelijkheid in plaats van ingewikkelde structuren die heel veel geld kosten en niet functioneren. We moeten geven waar de mensen recht op hebben. Vandaag is justitie problematisch en dat probleem bestaat al heel lang.”