Ze zijn al wat gewoon in Willebroek. Sinds deze zomer weten ze in het nieuwe woongebied De Naeyer dat ze er geen groenten meer mogen eten uit de eigen tuin en geen eieren van eigen kippen. Reden: een grote PFOS-vervuiling van papierfabriek De Naeyer die tot 2004 massaal PFOS gebruikte in haar productieproces.

Maar op een bewonersvergadering vanavond, wordt de boodschap toch wat harder. In een laatste rapport van Afvalstoffenmaatschappij OVAM, blijkt dat op de voormalige fabriekssite concentraties PFOS gevonden zijn met piekwaarden tot liefst 1.100 microgram. Een vergelijking met het woongebied in Zwijndrecht leert hoe ernstig de situatie is: daar kwamen de maximale concentraties nooit hoger dan 120 microgram. 

Al gaat die vergelijking niet helemaal op. In Zwijndrecht gaat het om een woongebied rond de fabriek 3M, dat jarenlang te maken kreeg met vervuiling via grondwater en via de lucht. In Willebroek gaat het om een woongebied dat letterlijk op de grond is gebouwd waar vroeger de papierfabriek stond. PFOS werd er jarenlang via vervuild slib uitgesmeerd en kon ongemerkt binnendringen in de grond. De fabriek ging in 2004 failliet en jaren later werd de fabriekssite verkaveld tot woongebied. 

De vervuilde grond werd, zonder dat iemand het in de gaten had, gebruikt om nieuwbouwwoningen op te bouwen. Het gaat om een woongebied van maar liefst 11 hectare, waar zo’n tweehonderd tot driehonderd wooneenheden gebouwd zijn of zelfs nog gebouwd moeten worden. En de giftige PFOS-deeltjes zijn, volgens het rapport, op het hele gebied te vinden. Omdat er nog heel wat grond braakliggend is, is er ook het risico dat veel PFOS zich nog verplaatst met de wind of door de bouwwerken. 

De eerste reactie bij bewoners van de nieuwbouwwijk zelf? Ongeloof. Manu en Virginie wonen nog maar een dik jaar in de wijk, met hun twee kinderen. Ze vrezen onder meer dat hun huis nu niets meer waard is. Toen ze hun woning kochten, wisten ze ook niets van de vervuiling. “Je krijgt een bodemattest en dan denk je: het is veilig, ze hebben het nodige gedaan”, zegt Virginie in een reactie bij ‘VTM Nieuws’. “Anders gaan ze hier toch geen huizen bouwen voor gezinnen met kinderen...” Manu pikt in: “Ik denk ook niet dat als je dit op voorhand weet, dat je hier iets koopt.” Over de effecten op gezondheid, is het nu vooral afwachten “in het ongewisse", zeggen ze nog.

“De norm voor PFOS wordt hier vele malen overschreden”, legt ‘VTM Nieuws’-journalist Ken Van Beversluys uit. “Hoe kan het dat er een bodemattest is afgeleverd om woningen te bouwen? Het antwoord is simpelweg omdat men op dat moment geen PFOS heeft gemeten en dat men het dus niet wist. Ook al was dit een industriezone, men heeft het blijkbaar niet gemeten.” 

Volgens OVAM zit er nu niets anders op dan het hele gebied te saneren. En dat zo snel mogelijk. Al vanaf begin volgend jaar moeten de tuinen en opritten van de bewoners tot 70 centimeter diep worden afgegraven en weer opgevuld met zuivere grond. Het gaat om een gigantisch werk waar OVAM de kosten voor op zich zal nemen.

“Omdat de site nog in ontwikkeling is, zien we hier een opportuniteit om versneld te werk te gaan”, zegt de woordvoerder van OVAM, Jan Verheyen. Het is ook niet omdat OVAM de werken nu betaalt, dat later niet nog op zoek zal gegaan worden naar de échte schuldige. De kosten voor de werken zijn dan ook fenomenaal hoog: het gaat om zo’n 3 miljoen euro aan kosten.

Opmerkelijk is ook dat er stalen genomen zullen worden van het stof binnenin de huizen. “Op die manier krijgen we zicht op een blootstellingsroute die nog redelijk onbekend is”, legt Verheyen uit. “Voor deze campagne zullen gericht een aantal huizen geselecteerd worden." 

Maar wat nu met de gezondheidseffecten voor de bewoners in Willebroek? Volgens Karl Vrancken, PFAS-opdrachthouder voor de Vlaamse Regering, zijn die mogelijk beperkter dan in Zwijndrecht. “De meeste mensen wonen nog niet erg lang op de voormalige fabriekssite. We weten van PFAS dat het vooral gevaarlijk kan zijn als het zich kan opstapelen in het lichaam. De vervuiling is hier dan wel zwaarder, maar heeft een andere historiek en wijze van blootstelling dan in Zwijndrecht." Dat is ook de reden waarom er in Willebroek geen bloedstaal van de inwoners wordt afgenomen. 

Vlaams minister voor Omgeving Zuhal Demir (N-VA) is blij dat er snel wordt opgetreden. “Niemand heeft iets aan eindeloos gepalaver over wie de sanering van deze gronden op zich zou moeten nemen. Zo snel mogelijk deze verontreinigingen opkuisen is dan ook wat we gaan doen. OVAM neemt ten volle de handschoen op om al volgend jaar te starten aan de werken.”

Gaan we dat op nog meer plaatsen zien, dat er volledige wijken moeten worden afgegraven? “Men verwacht dat het hier om een uitzonderlijke situatie gaat met een nieuwbouwwijk die volop in aanbouw nog is, waarbij men ook snel kan ingrijpen”, zegt Van Beversluys nog. “Men verwacht niet dat men dat op nog veel plaatsen in Vlaanderen gaat moeten doen.”

Lees ook: 

Vlaamse overheid grijpt in na onrustwekkend bloedonderzoek bij omwonenden: 3M moet derde van productie stilleggen (+)

INTERVIEW. Ecotoxico­loog Lieven Bervoets waarschuwt voor overdreven paniek: “PFOS was 30 jaar geleden wellicht groter probleem” (+)

Ook in Ronse hallucinante waarden toxische stoffen gevonden, toxicoloog Jan Tytgat: “Stop de lozingen in heel Vlaanderen” (+)