"Excuses voor koloniaal verleden leiden niet per se tot compensaties”

De commissie heeft maandag het luik 'herstel' aangevat, met een hoorzitting met verschillende experten. Het gaat om een heikel thema, omdat daarbij ook de vraag rijst naar herstelbetalingen. Meerderheidspartij Open Vld en oppositiepartijen N-VA en Vlaams Belang hebben zich daar al vierkant tegen verzet. Het was voor N-VA ook een reden om niet deel te nemen aan het bezoek aan de ex-kolonies met de commissie.

Parmentier legde uit dat er vijf vormen van herstel bestaan. De "ideale" maar tegelijkertijd ook moeilijke vorm is de restitutie. Daarbij wordt teruggekeerd naar een situatie ex ante. Daarnaast is er de monetaire compensatie, maar ook de rehabilitatie, de genoegdoening en waarborgen dat de feiten zich niet herhalen. 

De Leuvense professor kwam daarbij terug op de stelling dat excuses de poort zouden openen voor compensaties. Dat viel recent ook te horen naar aanleiding van het bezoek van de koning en de koningin aan Congo, waar het staatshoofd zijn "diepste spijt" uitsprak voor de wandaden in de kolonies. "Ik zou niet weten waar dat vandaan komt", aldus Parmentier. Het is volgens hem een vorm van herstel die op zichzelf kan staan.

Nog zo'n stelling is dat de Congolezen zelf geen vragende partij zouden zijn voor herstelbetalingen. Valérie Arnould van Advocaten Zonder Grenzen trok dat in twijfel. "Daar is geen consulatief proces aan vooraf gegaan. We weten niet wat de Congolezen, Burundezen en Rwandezen zeggen. We eigenen ons op die manier hun stem toe zonder te vragen wat ze willen", aldus Arnould. 

Professor Pierre d'Argent (UCL) merkte op dat die landen regeringen hebben die het volk vertegenwoordigen en dat er op die manier nog geen vraag tot herstel is gekomen. Zijn collega Parmentier waarschuwde ook niet naïef te zijn. Een bevraging onder slachtoffers betekent niet dat ze allemaal dezelfde richting zullen uitgaan. 

Monetaire compensaties zijn volgens hem ook maar een beperkt onderdeel van de hele kwestie. Ervaringen in de Balkan leren trouwens dat geld niet het eerste aandachtspunt was van de slachtoffers, maar erkenning. "Wat niet belet dat monetaire compensaties soms nuttig kunnen zijn, bijvoorbeeld voor personen in zwaar armoedige situaties", luidde het. Al mag volgens Parmentier ook niet uit het oog worden verloren dat er in vele landen nog steeds veel corruptie bestaat.

Herstel is in elk geval een proces van lange adem, dat niet in maanden of jaren te rekenen valt, aldus nog Parmentier. Er komen tal van juridische en maatschappelijke aspecten bij kijken, die een participatieve aanpak vergen.

Het lijkt in elk geval moeilijk een juridische verantwoordelijkheid van België te bepalen - in de zin van het burgerlijk wetboek - voor zijn koloniaal verleden. De Verenigde Naties hebben pas in december 1960 de illegaliteit van het kolonialisme vastgelegd. Congo is in juni van datzelfde jaar onafhankelijk geworden, Rwanda en Burundi volgden in 1962. 

"Ik zeg vanzelfsprekend niet dat de koloniale administratie immuun is voor kritiek, maar vanuit het oogpunt van de stap naar de onafhankelijkheid, heeft België de kolonies niet abusievelijk behouden", benadrukte d'Argent. Hetzelfde geldt voor misdaden tegen de menselijkheid, een concept dat na de Tweede Wereldoorlog het levenslicht zag. De enige periode waarin eventueel Belgische verantwoordelijkheid kan spelen, is die van de Congo Vrijstaat, die door Leopold II werd opgericht in 1885 en die eindigde in 1908. Onder dat regime werden tal van wandaden gepleegd, maar het blijft complexe materie: hoe stel je de schade vast, wie zijn vandaag de rechthebbenden, enzovoort?

William Schabas (Middlesex University, Londen) is het niet eens met die strikte interpretatie. "Het houdt geen rekening met het feit dat kolonialisme en slavenhandel gebaseerd zijn op rechtsregels die niet universeel zijn. Het zijn diegenen die slavenhandel bedreven die de wettigheid ervan hebben bepaald. Het heeft volgens mij geen zin te zeggen dat het enkele honderden jaren geleden legaal was omdat het enkele honderden jaren geleden heeft plaatsgevonden."