Het PFOS-schandaal, genoemd naar de gevaarlijke PFOS-chemicaliën, kwam in juni 2021 aan het licht toen bij werken aan de Oosterweelverbinding een vervuiling ontdekt werd met grote hoeveelheden van de giftige stof vijftien kilometer rond Zwijndrecht, veroorzaakt door het bedrijf 3M.

PFOS zijn chemische verbindingen die haast onverwoestbaar zijn dankzij de bijzonder sterke chemische verbinding tussen fluorine en koolstof. De verbindingen zijn vuil-, water- en vetafstotend en worden onder meer gebruikt in teflonpannen, verpakkingen en kledij. Heel wat van deze (schadelijke) stoffen kunnen uiteindelijk in het milieu terechtkomen, via de lucht en afvalwater. Via groenten uit de moestuin of eieren kunnen de stoffen vervolgens ook in ons lichaam terechtkomen.

Over het algemeen ligt de concentratie PFOS hoger in bijvoorbeeld eieren dan in zelfgekweekte groeten, gezien de stof zich het liefst opstapelt in eiwitrijke producten. Wie wekelijks meer dan 4,4 nanogram PFOS binnenkrijgt, krijgt mogelijk te maken met een verstoorde hormoonbalans, een verhoogde cholesterol, een verminderd afweersysteem en een verhoogd risico op kanker. Chemiebedrijf 3M gebruikte de stof tot 2002.

Diverse instellingen en ministers speelden jarenlang een rol in deze zaak, al ontkent de ene meer zijn betrokkenheid dan de andere.

3M, het bedrijf in Zwijndrecht dat jarenlang de schadelijke stof PFOS produceerde, en Lantis, de beheerder van de Oosterweelwerken, sloten in 2018 een juridisch akkoord. In die dading staat dat beide bedrijven niet naar de rechtbank zullen trekken over de PFOS-vervuiling.

Op 16 juni kwam het nieuws dat er een Vlaamse onderzoekscommissie komt naar de PFOS-vervuiling. De leden wilden wie wat en wanneer wist over de vervuiling en hoe het kon dat buurtbewoners niet eerder werden gewaarschuwd.

Het dossier leidt in juni ook tot een spoedzitting van de gemeenteraad van Antwerpen waar de vraag werd gesteld of de burgemeester Bart De Wever (N-VA) op de hoogte was. Afvalstoffenmaatschappij OVAM had in 2017 namelijk een persbericht voorbereid over de gevaren en de mogelijke gevolgen van de vervuiling, maar toenmalig Vlaams Minister Joke Schauvlieghe (CD&V) stuurde dit niet uit, op advies van OVAM omdat er nog te weinig inzicht was in de risico’s.

Ook in juni werden preventieve maatregelen ingevoerd in een straal van 10 kilometer rond 3M. Zo kreeg iedereen die in een straal van anderhalve kilometer rond het bedrijf woont het advies om geen eieren van eigen kippen te consumeren en ook met mate zelfgekweekte groenten te eten. 

We spoelen even door naar september: dan wordt almaar duidelijker dat de communicatie over de vervuiling in Zwijndrecht in 2017 tegengehouden werd vanuit de vorige Vlaamse regering. Mails die VRT NWS kon inkijken, wijzen in de richting van Joke Schauvliege (CD&V), toen bevoegd voor Leefmilieu, en Ben Weyts (N-VA), toen als Mobiliteitsminister bevoegd voor de werken aan de Oosterweelverbinding.

De opvallende resultaten van het bloedonderzoek bij 800 inwoners in Zwijndrecht waren gisteren dan weer de aanleiding voor een waterval aan vragen in het Vlaams Parlement. Volgens de regering bewijst het onderzoek de verantwoordelijkeid van 3M. “Hoe dichter bij het bedrijf, hoe hoger de waarden”, zei minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “Er is een verband en 3M draagt hier een verpletterende verantwoordelijkheid”, vulde minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) aan.

Volgens minister Demir is het geduld met 3M op. Daarom stelde ze het chemiebedrijf dinsdag al een ultimatum. “Het is het uur van de waarheid. Als er geen duidelijkheid komt, zullen we niet nalaten om de productieprocessen stil te leggen. Het bedrijf moet zijn verantwoordelijkheid nemen”, blikte ze vooruit op de hoorzitting van vandaag.