"België en buurlanden zijn nauwelijks voorbereid op kernramp"

Om goed voorbereid te zijn indien het ooit tot een nucleair ongeval zou komen in de centrales van Doel, Tihange of het Nederlandse Borssele, moet de samenwerking dus beter, zo besluit het rapport 'Samenwerken aan nucleaire veiligheid'. Volgens de OVV moeten de crisisplannen verbeterd worden, moeten de landen meer samen oefenen en moeten ze organiseren dat ze de te treffen maatregelen en de communicatie hierover onderling afstemmen.

De kans op een ernstig ongeluk in een van de kerncentrales is klein, klinkt het. Maar als het toch zo ver zou komen, moet de crisisbeheersing beter afgestemd zijn. "De Onderzoeksraad concludeert dat de samenwerking op papier deels is geregeld, maar als zich daadwerkelijk een kernongeval voordoet, deze waarschijnlijk niet goed zal verlopen", aldus de OVV.

Zo zijn bij een kernongeval maatregelen nodig om de bevolking te beschermen tegen straling. Bijvoorbeeld de inname van jodiumtabletten, schuilen of evacuatie. De voorbereiding verschilt echter land per land, waardoor het risico bestaat dat de instructies voor de burgers niet dezelfde zijn aan beide zijde van de grens. "Dit kan leiden tot verwarring en onrust onder de burgers."

Bovendien zijn er geen afspraken rond gezamenlijke besluitvorming bij een kernongeluk in de grensstreek. Ook wordt er te weinig rekening gehouden met verschillen in taal en cultuur bij de gemaakte afspraken rond crisiscommunicatie tussen de drie landen.

Bij de crisisplannen komt het grensoverschrijdende karakter niet altijd goed tot zijn recht en de plannen zijn te weinig geoefend.

Maar het rapport slaat en zalft. "De Raad is positief over de samenwerking tussen de landen om te voorkomen dat een kernongeval ontstaat", klinkt het. De landen informeren elkaar zo snel mogelijk als een noodsituatie dreigt in een van de centrales en ook worden meetgegevens uitgewisseld. "Wel is de Raad van mening dat de bevoegde autoriteiten meer oog moeten hebben voor de zorgen in de samenleving en de informatievoorziening aan burgers moeten verbeteren", vervolgt de OVV.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid startte in 2016 het onderzoek naar aanleiding van de ongerustheid onder de bevolking, die er ook was in Duitsland, over de zogenaamde scheurtjescentrales Doel 3 en Tihange 2. Het orgaan bekeek de samenwerking tussen de landen om kernongevallen te voorkomen of de gevolgen te beperken. De OVV nam ook de kerncentrales van Borssele in Zeeuws-Vlaanderen en Emsland in het noorden van Duitsland mee in het onderzoek.

Over de toestand en de veiligheid van de centrales zelf, sprak de onderzoeksraad zich niet uit.

OVV-voorzitter Tjibbe Joustra besluit dat een aantal zaken de voorbije jaren "aanzienlijk verbeterd zijn", zoals het delen van informatie, maar op andere vlakken zoals het nemen van maatregelen of de informatie naar de burger kan het beter. Hij ziet voor de conclusies en aanbevelingen vrij grote gelijkenissen tussen de landen. De Nederlandse autoriteiten moeten sowieso reageren op de OVV-aanbevelingen. "Wij hopen dat ze onze aanbevelingen ter harte nemen", klinkt het over België en Duitsland.

Ook op informatievlak is dus werk aan de winkel. De kernenergiesector heeft een behoorlijk open bedrijfscultuur, maar informatie is "vaak gericht naar collega's nucleaire experts", zegt Joustra. Bij de communicatie naar de burger "is nog een wereld te winnen". Bij vergunningsprocedures moet iedereen in een straal van 20 kilometer beter geïnformeerd worden en meer inspraak krijgen.

Het Federaal Agentschap voor de Nucleaire Controle (FANC) in België was actief betrokken bij het onderzoek en sluit zich aan bij de conclusies van het rapport. "Na de actieve steun moeten we zeker verder kijken hoe het verbeterd kan worden. Er is altijd 'room of improvement'", zegt woordvoerder Erik Hulsbosch.

Het OVV-rapport staat ook op de agenda van de volgende vergadering van het FANC met de Nederlandse collega's, de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS), op 12 februari. Hulsbosch wijst er nog op dat controleurs van de ANVS meelopen met controles van het FANC.

Ook het Crisiscentrum van Binnenlandse Zaken werkte mee aan het rapport. "We zijn het rapport momenteel aan het analyseren, het is een document van een 200-tal pagina's", zegt Yves Stevens van het Crisiscentrum. "We gaan bekijken waar we kunnen verfijnen en aanpassen."

Voorts ligt bijvoorbeeld het nucleair noodplan dat de ministerraad in november goedkeurde, bij de Raad van State. De bevoegde ministers zouden het plan in maart voorstellen, klinkt het. Het plan omvat onder meer onder meer procedures rond de voorbereiding van noodsituaties, crisisbeheer en de nazorg achteraf.

Samenwerking en afstemming met de buurlanden over nucleaire veiligheid is erg belangrijk, klinkt het tot slot bij Stientje van Veldhoven, de bevoegde staatssecretaris in de Nederlandse regering. "We moeten al het mogelijke doen om incidenten bij kerncentrales met grensoverschrijdende gevolgen te voorkomen." 

Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) maakt het "glashelder" dat papieren voorbereidingen op een grote nucleaire ramp in de praktijk niet zullen werken, stelt de Nederlandse anti-kernenergieorganisatie Wise (World Information Service on Energy).

"Het rapport bevestigt het beeld: de intenties zijn er, op papier is het best aardig geregeld en zijn er voldoende protocollen en plannen. Maar het echt eerlijke antwoord wordt niet gegeven. Een adequate, goed georganiseerde grootschalige evacuatie is niet mogelijk," aldus Wise.

De organisatie roept de Nederlandse, Belgische en Duitse regering op een oefening te gaan organiseren in de praktijk. "Niet op papier, geen simulatie, maar het daadwerkelijk oefenen van alle maatregelen die genomen moeten worden in geval van een grote ramp. Alleen als deze onaangekondigd en op reële schaal plaatsvindt kun je ontdekken hoe het er in de praktijk aan toe zal gaan."

Jos Gulikers van de vereniging Stop-Tihange Nederland is het met Wise eens. "Bij een ontploffing in Tihange slaan vijf miljoen mensen op de vlucht. Dat is onbeheersbaar. Op papier klopt het allemaal, maar papier is geduldig. Het is nooit in de praktijk getoetst."