Alle vonnissen en arresten binnenkort online raadpleegbaar

De openbaarheid van rechterlijke uitspraken is als fundament vastgelegd in de grondwet. De samenleving moet immers kunnen nagaan of de uitspraken en motiveringen van de rechters verlopen zoals de wet ze voorschrijft, luidt de argumentatie van de grondwetgever. Maar ook al moeten die vonnissen en arresten publiek uitgesproken en vrij toegankelijk zijn, is dat in de feiten vaak niet evident. Zo liggen de afgedrukte versies over het hele land verspreid in de vele hoven en rechtbanken.

Om een einde te maken aan de administratieve rompslomp waarmee magistraten, beklaagden, burgerlijke partijen en advocaten te maken krijgen, werd in 2019 de grondwet aangepast om de mogelijkheid te creëren beslissingen te publiceren op een online platform. Met het wetsontwerp van minister Van Quickenborne, geeft de regering daar nu gevolg aan.

Concreet zal er een centrale databank voor vonnissen en arresten worden opgericht die sterk vergelijkbaar is met het Nederlandse rechtspraak.nl. Na advies van de Raad van State en de Gegevensbeschermingsautoriteit hoopt Van Quickenborne het wettelijk kader tegen deze zomer goedgekeurd te krijgen, zodat de databank begin 2023 in werking kan treden. Vanaf dan zullen rechters er hun vonnissen en arresten kunnen uploaden.

In de eerste fase zullen magistraten de mogelijkheid hebben de vonnissen en arresten in de databank te raadplegen. Advocaten, beklaagden, burgerlijke partijen en deskundigen zullen eveneens uitspraken in hun specifiek dossier digitaal kunnen inkijken. Volgens Van Quickenborne kan de centrale databank ook tijdens gerechtelijke- en opsporingsonderzoeken van waarde zijn, bijvoorbeeld wanneer op verzoek van een magistraat nagegaan wordt of namen van bepaalde verdachten in eerdere vonnissen of arresten opdoken zonder dat ze destijds verdachte waren. Om misbruiken te voorkomen, zullen magistraten wel een voorafgaand gemotiveerd verzoek moeten indienen. 

In dezelfde eerste fase zullen bepaalde uitspraken integraal online ter beschikking gesteld worden van de volledige maatschappij. Het kan gaan om assisenzaken zoals moord of doodslag en terrorismefeiten. In correctionele zaken is dit eerder uitzonderlijk, maar het kan in specifieke gevallen. Namen of gegevens die naar de identiteit van slachtoffers kunnen leiden, zullen nooit worden gepubliceerd om hun privacy te beschermen.

Pas in een tweede fase zullen alle vonnissen en arresten openbaar gepubliceerd worden en voor iedereen raadpleegbaar zijn door middel van een zoekmachine. De namen van privépersonen worden daarbij gepseudonimiseerd, wat betekent dat ze worden vervangen door schuilnamen. Ook andere elementen die tot hun identificatie kunnen leiden, worden aangepast. Namen van rechtspersonen blijven behouden.

“Het gaat hier om een cruciale stap in de digitalisering van justitie”, zegt Van Quickenborne. “Een snelle justitie moet haar uitspraken transparant en eenvoudig ter beschikking stellen van het publiek. Samen met professionele vonnisvoorlichters zorgen we voor de grondwettelijk gegarandeerde openbaarheid van de uitspraken.”

Volgens de minister zal de centrale databank data-analyses mogelijk maken, om bijvoorbeeld statistisch af te toetsen hoe rechters bepaalde wetten interpreteren en toepassen. Zo kunnen de regering en het parlement het justitiebeleid ook nauwkeuriger afstemmen op maatschappelijke ontwikkelingen, zegt hij nog.