Antwerpse wetenschapper onderzoekt kruisbestuiving tussen kermis en wetenschap: “Foor speelde een centrale rol in de verspreiding van kennis”

“De geschiedenis van wetenschap, theater en media is heel sterk met elkaar verweven, al zijn we ons daar vaak niet van bewust”, vertelt onderzoeker Nele Wynants. “Veel van de technologie en media die we vandaag vanzelfsprekend vinden, vonden hun eerste toepassing in populaire cultuur. Artiesten experimenteerden altijd al snel met nieuwe media, denk maar aan projectietechnieken. Van de toverlantaarn tot cinema: het begon allemaal voor een live publiek. Daarnaast was het theater tijdens de 18e en 19e eeuw – en bij uitbreiding de kermis of andere publieke plaatsen – dé plek waar mensen voor het eerst in contact kwamen met nieuwe wetenschappelijke inzichten.”

In een tijd waarin moderne communicatiemiddelen nog in hun kinderschoenen stonden en slechts een minderheid van de bevolking kon lezen, waren veel mensen voor het vergaren van informatie aangewezen op rondreizende voorstellingen en tentoonstellingen. Met Science at the Fair bestuderen Wynants en haar team in welke mate reizende artiesten en kermislieden bijdroegen tot een nieuwe kenniscultuur tussen 1850 en 1914.

In die periode waren er sprekers, foorkramers of goochelaars die zichzelf ‘fysicus’ of ‘professor’ noemden en demonstraties gaven over elektriciteit, astronomie of microscopie. Zo combineerden ze bijvoorbeeld een microscoop met een projectieapparaat om iets minuscuul kleins als een luis of vleugels van een vlieg of het bacteriële leven in een druppel water uitvergroot te projecteren – in die tijd een heus spektakel, want men had zoiets nog nooit gezien.

(lees verder onder de foto)

Deze kermislieden reisden van jaarmarkt naar kermis over landsgrenzen heen. Ze stonden naast mobiele wetenschappelijke musea, met wassen beelden die inzage gaven in anatomie en biologie, of die historische en religieuze taferelen verbeeldden. “Hoewel de artiesten zelf heel internationaal waren en over een groot gebied rondtrokken, merkte ik dat de bestaande literatuur vaak een erg lokale focus had”, aldus Wynants.

Daar wil ze met Science at the fair verandering in brengen. “We vertrekken van de hypothese dat kermissen in deze periode niet louter een lokale folklore of volkstraditie waren, maar ook een knooppunt voor internationale uitwisseling waarin rondreizend amusement een centrale en moderniserende rol speelde in de verspreiding en popularisering van wetenschap en kennis. En dit voor mensen van over het hele sociale spectrum. Ze steunden daarbij op erg efficiënte internationale netwerken. Het zijn net die transnationale relaties van West-Europese kermistheaters die we in kaart willen brengen”, vertelt ze.

“Daarnaast gaan we ook analyseren hoe impliciete kennis en sociale waarden en normen over bijvoorbeeld gezondheid, gender, natie, klasse of ras op deze manier verspreid werden. Want we moeten die spektakelcultuur natuurlijk begrijpen tegen de achtergrond van onze koloniale geschiedenis waarin de beeldvorming van de gekoloniseerde gebieden verre van neutraal was. Het legde onder meer de basis van een stereotype, racistische beeldcultuur die tot op vandaag doorleeft”, besluit Wynants.